Ομιλία της Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων κας Σωτηρούλας Χαραλάμπους στη συζήτηση με θέμα τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, στο πλαίσιο της «Εβδομάδας Ευρώπης», στη Λεμεσό
03/05/2010
Με ιδιαίτερη χαρά χαιρετίζω τη σημερινή διοργάνωση, το πρόγραμμα της οποίας περιλαμβάνει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και επίκαιρα θέματα, που συνδυάζουν σημαντικούς άξονες πολιτικής και αφορούν τις πολιτικές για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και ενίσχυσης των συνθηκών κοινωνικής συνοχής.
Η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού συγκαταλέγεται στις ουσιώδεις δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών της. Tο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισαβόνας το 2000 κάλεσε τα κράτη μέλη και την Επιτροπή να λάβουν μέτρα ώστε να γίνει «ένα αποφασιστικό βήμα για την εξάλειψη της φτώχειας έως το 2010».
Σε παγκόσμιο επίπεδο, στη Διάσκεψη Κορυφής της Χιλιετίας το Σεπτέμβριο του 2000, τα κράτη μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών συμφώνησαν να θέσουν συγκεκριμένους στόχους για την καταπολέμηση της φτώχειας, της πείνας, των ασθενειών, του αναλφαβητισμού, της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών. Οι σκοποί αυτοί, που τέθηκαν ως προτεραιότητα στην παγκόσμια ατζέντα, ονομάστηκαν Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας με χρονικό πλαίσιο επίτευξής τους το 2015.
Αδιαμφισβήτητα, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν σήμερα μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις όλων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία εντείνεται υπό το φως της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Περίπου 80 εκατομμύρια άτομα, ένα ποσοστό 16% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και αντιμετωπίζουν σοβαρά εμπόδια σε σχέση με την πρόσβαση στην απασχόληση και σε άλλα βασικά αγαθά. Το πρόβλημα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού συναντάται σήμερα σε σύνθετες και πολυδιάστατες μορφές. Αυτές συνδέονται με πολλούς παράγοντες, όπως το εισόδημα και το βιοτικό επίπεδο, την ανάγκη για εκπαίδευση και αξιοπρεπή απασχόληση, τα αποτελεσματικά συστήματα κοινωνικής προστασίας, τη στέγαση, την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας καλής ποιότητας και σε άλλες υπηρεσίες, καθώς και την ιδιότητα του ενεργού πολίτη.
Στην Κύπρο, σύμφωνα με την έρευνα Νοικοκυριών, Φτώχειας και Συνθηκών Διαβίωσης του 2008, που αφορά το εισοδηματικό έτος 2007, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας του πληθυσμού ήταν 16%.
Για τον πληθυσμό ηλικίας 65 ετών και άνω το ποσοστό κινδύνου φτώχειας ήταν 49%. Για τα παιδιά ηλικίας 0-17 ετών το ποσοστό κινδύνου φτώχειας ήταν 14% και για τον πληθυσμό ηλικίας 18-64 ετών 11%. Ως προς το φύλο, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας. Ο κίνδυνος φτώχειας για τις ηλικιωμένες γυναίκες (65 ετών και άνω) είναι 54% και για τις γυναίκες ηλικίας 18-64 ετών είναι 13%, ενώ για τις γυναίκες του γενικού πληθυσμού, ανεξαρτήτως ηλικίας, ο κίνδυνος φτώχειας είναι 18%. Στην Κύπρο τα μονογονεϊκά νοικοκυριά με τουλάχιστον ένα εξαρτώμενο παιδί διέτρεχαν διπλάσιο κίνδυνο να βρίσκονται κάτω από το όριο φτώχειας από αυτό του υπόλοιπου πληθυσμού (31%).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το πώς οι κοινωνικές παροχές, καθώς και οι συντάξεις, επιδρούν στο μέσο συνολικό εισόδημα των νοικοκυριών και, κατ’ επέκταση, στο ποσοστό κινδύνου φτώχειας. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας πριν από κάθε κοινωνική μεταβίβαση ήταν 29%. Μετά από τη συμπερίληψη των συντάξεων γήρατος και χηρείας, το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 22% και μετά από τη συμπερίληψη και των υπολοίπων κοινωνικών παροχών το ποσοστό μειώθηκε στο 16%. Συνολικά μπορεί να λεχθεί ότι οι κοινωνικές μεταβιβάσεις επιδρούν θετικά στο ποσοστό κινδύνου φτώχειας και το μειώνουν κατά 13 ποσοστιαίες μονάδες .
Αξίζει να σημειωθεί ότι παρουσιάζεται μια σταδιακή μείωση στα ποσοστά φτώχειας τα τελευταία χρόνια, αποτέλεσμα των στοχευμένων παρεμβάσεων που υλοποιούνται. Συγκεκριμένα, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας για τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω έχει μειωθεί από 52% το 2006 σε 49% το 2008 και το ποσοστό κινδύνου φτώχειας για τα μονογονεϊκά νοικοκυριά με ένα τουλάχιστον εξαρτώμενο παιδί έχει μειωθεί στο 34% για το 2007. Στόχος είναι η μείωσή του κατά την περίοδο 2008-2010 στο 30%.
Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός ως πολυδιάστατα φαινόμενα επηρεάζουν όχι μόνο την ευημερία και τη δυνατότητα των ατόμων να λαμβάνουν ενεργά μέρος στην κοινωνικοοικονομική ζωή του τόπου τους, αλλά επηρεάζουν αρνητικά την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη μιας χώρας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από την ανακήρυξη του έτους 2010 ως Ευρωπαϊκού Έτους για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού, επιθυμεί να επαναβεβαιώσει τη συλλογική ευθύνη και την πολυδιάστατη προσέγγιση που πρέπει να αναπτυχθούν για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η εμπλοκή όλων των φορέων σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, αλλά και η εμπλοκή των ίδιων των ατόμων που βιώνουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, είναι ιδιαίτερα σημαντική για την επιτυχή υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Έτους.
Συγκεκριμένα, οι στόχοι και οι κατευθυντήριες αρχές του Ευρωπαϊκού Έτους 2010 επιδιώκουν:
Ø την αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων (recognition) των ατόμων που ζουν σε κατάσταση φτώχειας να ζουν με αξιοπρέπεια και να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία,
Ø την κοινή ευθύνη και συμμετοχή (shared responsibility and participation) των δημόσιων Υπηρεσιών και της κοινωνίας των πολιτών για μια ευρύτερη κοινωνική συνοχή, με έμφαση στη συλλογική και την ατομική ευθύνη για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Ø την προώθηση μιας πιο συνεκτικής κοινωνίας (cohesion) μέσω της οποίας όλοι οι πολίτες επωφελούνται με έμφαση στην ποιότητα ζωής, στην ποιοτική απασχόληση και στις ποιοτικές υπηρεσίες, στην ισότητα των ευκαιριών και στην αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών.
Ø την ανανέωση της δέσμευσης και την ανάπτυξη συγκεκριμένων δράσεων (commitment and practical action) σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο για την εξάλειψη της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και την προβολή της δέσμευσης αυτής σε όλα τα επίπεδα.
Σε εθνικό επίπεδο, εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο και υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Εθνικό Πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας για την υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Έτους. Το Πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει δράσεις πληροφόρησης και ενημέρωσης γύρω από θέματα καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού με αποδέκτες όχι μόνο τους εμπλεκόμενους φορείς που δραστηριοποιούνται στον κοινωνικό τομέα, αλλά και το ευρύτερο κοινό και τα ίδια τα άτομα που πλήττονται από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Η στρατηγική προσέγγιση της Κυπριακής Δημοκρατίας στον τομέα καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αναπτύσσεται στην Εθνική Έκθεση της Κυπριακής Δημοκρατίας για τις Στρατηγικές Κοινωνικής Προστασίας και Κοινωνικής Ενσωμάτωσης (ΕΣΠΕ) για την περίοδο 2008 – 2010. Η μείωση του κινδύνου της φτώχειας, η προώθηση της ενεργού ένταξης ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού στην αγορά εργασίας, η πρόληψη του κοινωνικού αποκλεισμού των παιδιών και ο εκσυγχρονισμός των θεσμών για την ενίσχυση των διαδικασιών και των πολιτικών κοινωνικής συνοχής αποτελούν τις κύριες προτεραιότητες της στρατηγικής για την κοινωνική ενσωμάτωση στην Κύπρο.
Η Κύπρος έχει να επιδείξει σημαντικά επιτεύγματα στον τομέα της απασχόλησης και της κοινωνικής ενσωμάτωσης, καθώς συγκρίνεται ευνοϊκά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, επιτυγχάνοντας τους στόχους που έχουν τεθεί στον τομέα της απασχόλησης στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισαβόνας. Παρόλα αυτά, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν σημαντικές προκλήσεις, καθώς θύλακες φτώχειας και αποκλεισμού παρουσιάζονται σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, όπως είναι τα ηλικιωμένα άτομα, τα άτομα με αναπηρίες, τα παιδιά, οι μονογονεϊκές οικογένειες και οι οικονομικοί μετανάστες και πρόσφυγες.
Η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς και η εμπλοκή όλων των παραγόντων στις προσπάθειες που καταβάλλονται, αποτελούν σημαντική δέσμευση του προγράμματος διακυβέρνησης του Προέδρου της Δημοκρατίας. Οι προσπάθειες που καταβάλλονται μέσα από την ενίσχυση των συνταξιούχων με χαμηλά εισοδήματα, την αύξηση του δημοσίου βοηθήματος και των διαφόρων επιδομάτων και ωφελημάτων, αλλά και μέσα από τις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης όπως η εισαγωγή του Νόμου για την ποσόστωση για πρόσληψη ατόμων με αναπηρία στον ευρύτερο δημόσιο τομέα και τα σχέδια παροχής κινήτρων για πρόσληψη ατόμων από τις ευπαθείς κοινωνικά ομάδες, αποτελούν παραδείγματα πολιτικών και πρακτικών που στοχεύουν στην καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στις πλέον ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.
Επιπρόσθετα, άρχισε να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ενδυνάμωση της ενημέρωσης, της ευαισθητοποίησης και της συμμετοχής όλων των εμπλεκόμενων φορέων και των πολιτών σε θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Προς την κατεύθυνση αυτή, καθιερώθηκε από το 2009 η διεξαγωγή σεμιναρίου σε θέματα καταπολέμησης της φτώχειας με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Καταπολέμησης της Φτώχειας των Ηνωμένων Εθνών, στο οποίο προσκαλούνται όλοι οι εμπλεκόμενοι για την ανάλυση θεμάτων σχετικά με τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό στην Κύπρο και τις πολιτικές που θα πρέπει να αναπτυχθούν.
Το Ευρωπαϊκό Έτος για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού θα αποτελέσει σίγουρα, σε εθνικό επίπεδο, έτος εντατικοποίησης των προσπαθειών μας προς την επίτευξη μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς και με συνθήκες κοινωνικής συνοχής και θα συμβάλει στην ευαισθητοποίηση του κοινού και όλων των εμπλεκόμενων παραγόντων.
Καταλήγοντας, επιτρέψετέ μου, για ακόμη μια φορά, να σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση που μου απευθύνατε να παραστώ στην παρούσα εκδήλωση και να σας διαβεβαιώσω για τη δέσμευση της Κυβέρνησής μας για αποτελεσματική συμβολή στην καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Προς αυτή την κατεύθυνση θεωρούμε στρατηγικής σημασίας τη νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική EU2020 στην οποία πρέπει να συνδυάζονται αποτελεσματικά οι στόχοι της αύξησης της απασχόλησης με την αύξηση της κοινωνικής προστασίας.
