Χαιρετισμός του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Δημήτρη Χριστόφια στην παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Μούδουρου «Ο μετασχηματισμός της Τουρκίας. Από την κεμαλική κυριαρχία στον ισλαμικό νεοφιλελευθερισμό», στην αίθουσα Καστελιώτισσας, στη Λευκωσία23/02/2012
Να μη μεταδοθεί πριν τις 7.30 μ.μ.
Είναι πιστεύω κοινή διαπίστωση ότι για πάρα πολλά χρόνια, δυστυχώς, απουσίασε από την πατρίδα μας ένας δομημένος επιστημονικός διάλογος για την Τουρκία. Ένας δημιουργικός διάλογος, ο οποίος στηριγμένος σε επιστημονικές πηγές και δεδομένα, θα συνέβαλλε στη συστηματοποίηση και εμβάθυνση της γνώσης για την Τουρκία.
Αυτός ο διάλογος θα άνοιγε προοπτικές κατάκτησης ολοκληρωμένων εμπειριών για το τι πραγματικά συμβαίνει σε μια γειτονική χώρα, της οποίας η κατοχική παρουσία στην Κύπρο θέτει σε κίνδυνο την επιβίωση ολόκληρου του λαού μας και αποσταθεροποιεί ολόκληρη την περιοχή μας. Σε μια χώρα που το μέγεθος και η δύναμή της, την έχουν αναδείξει σε περιφερειακή υπερδύναμη και η οποία ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται με απαιτήσεις στην προώθηση και διεκπεραίωση αυτού του ρόλου στην περιοχή μας και όχι μόνο.
Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, η Τουρκία παρέμεινε εκτός του ερευνητικού πεδίου και των επιστημονικών αναζητήσεων των Κυπρίων μελετητών και γενικότερα της κοινωνίας μας. Συνήθως ένα «πέπλο σιωπής» κάλυπτε τις εξελίξεις στην Τουρκία, το οποίο πολλές φορές μετατρεπόταν σε «ορμητήριο» για συνθηματικές, λαϊκίστικες και ισοπεδωτικές αναλύσεις, οι οποίες φυσιολογικά οδηγούσαν σε λανθασμένα συμπεράσματα και εκτιμήσεις.
Από τη μια πλευρά, υπάρχει η αντίληψη ότι «η Τουρκία δεν αλλάζει ποτέ». Αυτή η αντίληψη εμφανίζει την Τουρκία ως μια χώρα «παγωμένη στον χρόνο», αναλλοίωτη και πλήρως αποκομμένη από τις παγκόσμιες εξελίξεις. Αυτή η προσέγγιση θέτει την Τουρκία εκτός του ιστορικού χρόνου και των συνεπειών του. Αφαιρεί από την ανάλυση την κοινωνία, τις διεργασίες και τις δυναμικές που αναπτύσσονται σ’ αυτήν, με αποτέλεσμα να συσκοτίζεται η πραγματικότητα. Είναι αυτονόητο ότι μια τέτοια αντίληψη αδυνατεί να δώσει απαντήσεις σε σχέση με τους προσανατολισμούς και τους στόχους της πολιτικής της Τουρκίας.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η αντίληψη ότι «η Τουρκία έχει αλλάξει». Αντίληψη που, παραμένοντας σε μια επιφανειακή διαπίστωση των αλλαγών, αδυνατεί να προσδιορίσει το πραγματικό περιεχόμενό τους. Αυτή η προσέγγιση επίσης οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα και εκτιμήσεις, αφού περιέχει τον κίνδυνο «εξωραϊσμού» της τουρκικής πραγματικότητας, αναπαράγοντας νέα ιδεολογήματα και στερεότυπα, διαφορετικά από αυτά που επικράτησαν για δεκαετίες, αλλά εξίσου λανθασμένα και παραπλανητικά.
Σήμερα, είναι παραδεκτό από πάρα πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες, αλλά και από πολιτικούς, ότι η Τουρκία αλλάζει. Το καθήκον του επιστημονικού λόγου είναι να αναδείξει, να ενδιατρίψει και να αναλύσει τις αλλαγές. Έχει καθήκον, μέσα από την ανάλυση, να εντοπίσει τον χαρακτήρα, το εύρος και το βάθος των αλλαγών και να υποδείξει, μέσα από τις αντιφάσεις και τις παλινωδίες, ποιες είναι οι στοχεύσεις της Τουρκίας.
Με την εκπλήρωση αυτού του εξαιρετικά σημαντικού καθήκοντος καταπιάνεται ο Νίκος Μούδουρος στο βιβλίο του. Ερμηνεύει και αναλύει τις αλλαγές που επισυμβαίνουν στην Τουρκία. Αναζητώντας απαντήσεις στα διάφορα επίκαιρα ερωτήματα που προκύπτουν σε σχέση με τη σύγχρονη Τουρκία, ο Νίκος χρησιμοποιεί την κλασική ιστορικο–αναλυτική μέθοδο, που είναι πολύ χρήσιμη για την ανάδειξη της διαλεκτικής σχέσης μεταξύ γεγονότων και κοινωνικο-οικονομικού γίγνεσθαι. Έτσι, η Ιστορία της Τουρκίας στον 20ο αιώνα αποκτά νόημα και λογική και πατάει γερά με τα πόδια στη γη, για να παραφράσω τη γνωστή αναφορά του Μαρξ για τη διαλεκτική του Χέγκελ.
Παράλληλα, ο συγγραφέας απομακρύνεται από το παραδοσιακό ερμηνευτικό σχήμα «κεμαλισμός εναντίον Ισλάμ», αλλά και από τη μονοδιάστατη παρουσίαση των παραδοσιακών κυρίαρχων δυνάμεων του κεμαλισμού, που χαρακτηρίζει πολλές από τις μελέτες για την Τουρκία.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου του, που αρχίζει με την κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και εκτείνεται μέχρι το πραξικόπημα του Κενάν Εβρέν, ο Νίκος Μούδουρος αναλύει την εμφάνιση, την εξέλιξη και την επικράτηση του κεμαλισμού μέσα από το πρίσμα των συντελούμενων αλλαγών στην τουρκική κοινωνία.
Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο κεμαλισμός εμφανίζεται στις δεκαετίες του ’30 και ‘40 ως πολιτικο-ιδεολογική έκφραση όχι της αναδεικνυόμενης τότε τουρκικής αστικής τάξης στο σύνολό της, αλλά ενός τμήματός της. Του τμήματος εκείνου που έχει τις ρίζες του στο κίνημα του Ατατούρκ το οποίο αυτοχρίστηκε διάδοχος και συνεχιστής του έργου του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας. Αυτό το τμήμα της αστικής τάξης συνδέθηκε με το τουρκικό κράτος, έγινε κατεστημένο και εξυπηρέτησε τα ταξικά και πολιτικά του συμφέροντα, χρησιμοποιώντας τους μηχανισμούς του κράτους.
Το συμπέρασμα αυτό της μελέτης του Νίκου, βοηθά στην ορθή κατανόηση και ερμηνεία των αντιπαραθέσεων, των διαφωνιών και των συγκρούσεων που επισυμβαίνουν όλη αυτή την περίοδο μέσα στην καθεστηκυία τάξη της Τουρκίας, μέσα στο πλαίσιο των γενικότερων ταξικο-κοινωνικών διεργασιών που συντελούνται στην τουρκική κοινωνία. Βοηθά, επίσης, στην ερμηνεία των αλλαγών που προέκυψαν ή βρίσκονται σε διαδικασία διαμόρφωσης τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία, οι προϋποθέσεις των οποίων άρχισαν να δημιουργούνται με το πραξικόπημα του Εβρέν το 1980.
Ο Εβρέν, σύμφωνα με τον Νίκο Μούδουρο, δια της βίας επέβαλε ένα νέο δρόμο στην Τουρκία. Τον δρόμο του νεοφιλελευθερισμού σε κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, ο οποίος οδήγησε στην ενίσχυση ενός άλλου τμήματος της τουρκικής αστικής τάξης. Του τμήματος εκείνου που έχει ισχυρούς δεσμούς με το πολυεθνικό κεφάλαιο και το οποίο για να επικρατήσει συνάπτει συμμαχία με το πολιτικό Ισλάμ.
Αυτή η συμμαχία επέφερε αναδιάταξη δυνάμεων. Στο πολιτικό προσκήνιο εμφανίζεται το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, το οποίο πολύ νωρίς καταλαμβάνει πρωταγωνιστικό –μέχρι και ηγεμονικό– ρόλο στην πολιτική σκηνή της χώρας.
Η ανάλυση αυτών των εξελίξεων αποτελεί το περιεχόμενο του δεύτερου μέρους του βιβλίου. Σ’ αυτό, ο Νίκος εξετάζει τον χαρακτήρα και το βαθύτερο περιεχόμενο των αλλαγών, των αντιφατικών εξελίξεων και των αντιπαραθέσεων των τελευταίων χρόνων στην Τουρκία. Εξετάζει, επίσης, την ιστορική εξέλιξη του οργανωμένου πολιτικού Ισλάμ στη σύγχρονη Τουρκία, αλλά και τις κοινωνικές δυνάμεις που πρωταγωνίστηκαν στη δημιουργία, στήριξαν και στηρίζουν ακόμη το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.
Ο Νίκος Μούδουρος δίνει τις δικές του απαντήσεις για μια σειρά εξελίξεων που επισυμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία και που συγκεντρώνουν το γενικότερο ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας.
Εξελίξεις που αφορούν στην ενταξιακή πορεία και ευρύτερα στις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της Τουρκίας. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης αξιοποίησε την ενταξιακή πορεία για να περιορίσει τον ρόλο του κεμαλικού κατεστημένου και να υποχρεώσει τον στρατό να επιστρέψει στους στρατώνες.
Επιπρόσθετα, ο Νίκος Μούδουρος εξετάζει την πορεία των μεταρρυθμίσεων που διενεργούνται στη χώρα με αντιφατικό και αλλοπρόσαλλο τρόπο και αναδεικνύει τις προσπάθειες της ηγεσίας της χώρας για απόκτηση ηγεμονίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Σε ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου εξετάζεται, επίσης, ο ρόλος της τουρκικής ηγεσίας για τον παραμερισμό του ιστορικού ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας Ραούφ Ντενκτάς και τη μεθόδευση για προώθηση και αποδοχή του Σχεδίου Ανάν. Οι εξελίξεις στο θέμα αυτό αποτέλεσαν σημείο στροφής για τις εξελίξεις αναφορικά με το Κυπριακό. Η Τουρκία σε επικοινωνιακό επίπεδο πέρασε τότε από τη θέση ότι το Κυπριακό λύθηκε το 1974 στη θέση ότι αυτό θα πρέπει να επιλυθεί σύντομα, χωρίς ασφαλώς να καθορίζει τη βάση και το περιεχόμενο της λύσης. Συν τω χρόνω, η Τουρκία αξιοποίησε τη στάση των δύο κοινοτήτων στα δημοψηφίσματα του 2004 για να προωθήσει την αναβάθμιση του ψευδοκράτους και να καλλιεργήσει τη λογική της δημιουργίας δύο χωριστών κρατών στην Κύπρο.
Αυτή η λογική χαρακτηρίζει, δυστυχώς, και σήμερα την πολιτική της Τουρκίας στο Κυπριακό. Η Τουρκία όχι μόνο συνεχίζει να παραβιάζει τα περί Κύπρου ψηφίσματα του ΟΗΕ, αλλά “μεθυσμένη” από τις επιτυχίες που κατήγαγε στο εσωτερικό και την περιοχή, έγινε πιο κυνική και αρνητική. Μ’ αφορμή τις έρευνες της Κύπρου στη δική της ΑΟΖ, η Τουρκία απειλεί και προκαλεί ένταση.
Αυτή η στάση όμως, αποδεικνύεται επιζήμια για την Τουρκία, αφού τόσο η ενταξιακή της πορεία όσο και οι προσπάθειές της για να αναδείξει τον εαυτό της σε πολιτικό διαμεσολαβητή, αποδεικνύεται αναποτελεσματική, αφού η Τουρκία φέρει στους ώμους της τις παρανομίες της στην Κύπρο. Είναι κάτι περισσότερο από ξεκάθαρο ότι η Τουρκία για να μπορέσει να πραγματώσει σημαντικούς στόχους της πολιτικής της επιβάλλεται να συνεργαστεί στην επίλυση του Κυπριακού και να απαλλαγεί από το βάρος του προβλήματος που την φέρνει αντιμέτωπη με τη διεθνή νομιμότητα.
Φίλες και φίλοι,
Εν όψει των προσπαθειών για επίλυση του Κυπριακού, επιβάλλεται η συνεχής και στενή παρακολούθηση των εξελίξεων που τεκταίνονται στην Τουρκία, καθώς και η ενδελεχής μελέτη και ανάλυση των πολιτικών που εφαρμόζει η χώρα.
Βιβλία, όπως αυτό του Νίκου Μούδουρου, συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Η γνώση, η κατανόηση και η ερμηνεία της τουρκικής πολιτικής και των στοχεύσεων της, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαμόρφωση έγκυρης και αποτελεσματικής πολιτικής.
Για τούτο τον λόγο, η Προεδρία της Δημοκρατίας από το 2008 δημιούργησε ειδικό γραφείο το οποίο ασχολείται καθημερινά με τις εξελίξεις στην Τουρκία και στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα. Μ’ αυτό τον τρόπο η Προεδρία κάλυψε μια ανάγκη που υπήρχε για τη διαμόρφωση τεκμηριωμένης και έγκυρης πολιτικής. Το Γραφείο παράγει σοβαρές επιστημονικές μελέτες οι οποίες καταλήγουν στην παραγωγή συγκεκριμένων επεξεργασιών τόσο προς τον Πρόεδρο και τους συνεργάτες του όσο και προς τα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου. Ο Νίκος Μούδουρος είναι επικεφαλής του Γραφείου και η συμβολή του για τη λειτουργία του είναι καθοριστικής σημασίας.
Θέλω να συγχαρώ τον Νίκο Μούδουρο για την έκδοση του βιβλίου του και να του ευχηθώ να συνεχίσει το επιστημονικό του έργο, που είναι πολύ χρήσιμο και επίκαιρο για την Κύπρο.
