Με ανάμεικτα συναισθήματα συγκίνησης και
περηφάνιας ευρισκόμαστε σήμερα σε τούτο τον Ιερό Χώρο, τον Ναό του Αγίου
Δημητρίου της Ακροπόλεως, στο θρησκευτικό μνημόσυνο που τελεί ο Δήμος Μόρφου
για τον Λουκή Ακρίτα – τον άνθρωπο που με το πνευματικό έργο και την πολιτική
του δράση αγκάλιασε και αγκαλιάστηκε από τον απανταχού Ελληνισμό, σε Κύπρο και
Ελλάδα.
Με αυτή την ευκαιρία φέρνουμε στη μνήμη μας
οι παλαιότεροι - και μαθαίνουμε οι νεώτεροι - την πόλη που η παράδοση θέλει να
κατοικήθηκε πρώτα από τους Σπαρτιάτες και έγινε, στα χρόνια του Βυζαντίου η
πόλη - ορμητήριο των ηρωϊκών Ακριτών και του προστάτη τους του Αγίου Μάμαντα.
Φέρνουμε στη σκέψη μας την Μόρφου στην οποία καταγράφηκε η πρώτη εξέγερση
ενάντια στους Φράγκους κατακτητές.
Η Μόρφου, η οποία κατά την περίοδο της
Τουρκοκρατίας ανήκε διοικητικά στην Κερύνεια, αποκτά τη δική της αυτονομία και
συγκροτείται σε Δήμο πέντε μόλις χρόνια μετά την πώληση του νησιού στους
Άγγλους.
Στον ιστορικό αυτό Δήμο, ο οποίος συμπληρώνει
φέτος 130 χρόνια ζωής, υπηρέτησαν είτε από τη θέση του Δημάρχου είτε από τη
θέση των Δημοτικών Συμβούλων πρόσωπα που με τις αποφάσεις και τη δράση τους
ανέδειξαν τη Μόρφου όχι μόνο σε ένα Δήμο ο οποίος διακρίθηκε για την οικονομική
και οικιστική του ανάπτυξη αλλά σε ένα Δήμο ο οποίος υπήρξε κοιτίδα πολιτισμού,
φυτώριο για τους ανθρώπους της εκπαίδευσης και της τέχνης. Η κατάληψη της
Μόρφου τον πικρό Αύγουστο του 1974 μπορεί να στέρησε από το Δήμο Μόρφου τη
δυνατότητα της ανάπτυξης της γενέθλιας γης αλλά ουδόλως περιόρισε τον αγώνα των
Μορφιτών στο να συνεχίσουν να διακρίνονται στον χώρο της πνευματικής
δημιουργίας και του πολιτισμού.
Οι βάσεις για ένα ισχυρό Δήμο τέθηκαν από τη
γένεση του Δήμου, από τους πρώτους δημάρχους και δημοτικούς άρχοντες τους
οποίους μνημονεύουμε και τιμούμε σήμερα. Τέτοια λαμπρά παραδείγματα ήταν ο Ιωάννης Κυριακίδης, ο οποίος
αγωνίστηκε για την συμπερίληψη της Μόρφου στο σχεδιασμό του σιδηροδρομικού
δικτύου, ο Κωνσταντίνος Γεωργιάδης,
ο οποίος υπηρέτησε για μια μακρά χρονική περίοδο (1904-1926, 1927-1938) και,
επί των ημερών του, η Μόρφου αναδείχθηκε σε εκπαιδευτικό φάρο του νησιού καθώς το Σεπτέμβριο του 1937 ιδρύεται
και λειτουργεί κοντά στην υφιστάμενη Γεωργική Σχολή και την Πειραματική Έπαυλη το Διδασκαλικό Κολλέγιο Μόρφου, το πρώτο
κέντρο Ανώτερης Εκπαίδευσης στην Κύπρο.
Πολύ σημαντικό υπήρξε, επίσης, και το έργο
των λοιπών δημάρχων και δημοτικών συμβούλων όπως ήταν οι Ιωσήφ Χειμωνίδης (1926-27), του Ερατοσθένη Ιερείδη (1938-1943) αλλά και του Πολύκαρπου Νικολόπουλου, ο οποίος επίσης είχε μια μακροετή θητεία
στο ύπατο αξίωμα του Δήμου από το 1943 έως και το 1970. Τον Πολύκαρπο Νικολόπουλο, του οποίου η
27χρονη θητεία σημάδεψε το Δήμο της Μόρφου διαδέχθηκε ο Πολύκλειτος Ιακωβίδης κατά την περίοδο 1970-1976. Ανάμεσα σε όλους
αυτούς ξεχωριστή θέση κατέχει ο Λουκής
Ακρίτας.
Ο
Λουκής Ακρίτας γεννήθηκε το
1908 στη Μόρφου. Ο πατέρας του Χατζηγιαννακός Χατζηλουκάς Ακρίτας από την Κάτω
Ζώδια και η μητέρα του Ελεγκού Καττιρτζήγιαννη φρόντισαν από νωρίς ώστε ο
μικρός Λουκής να μορφωθεί και να μάθει τα ελληνικά γράμματα. Πρώτος του
δάσκαλος ο λαμπρός εκπαιδευτικός Νικόλαος Αναστασιάδης. Τη μόρφωσή του ανέλαβαν
στη συνέχεια οι δάσκαλοι της Ελληνικής Σχολής Μόρφου και, μετέπειτα, οι
καθηγητές του Παγκυπρίου Γυμνασίου, από όπου αποφοίτησε το 1925. Άριστος
μαθητής, επιλέγει να ακολουθήσει το διδασκαλικό επάγγελμα. Σε ηλικία μόλις 18
ετών αποφοιτά από το Παγκύπριο Διδασκαλείο και διορίζεται σε θέση δασκάλου. Θα
εργαστεί ως δάσκαλος για τέσσερα μόλις χρόνια όταν θα πάρει τη μεγάλη απόφαση,
ως ανήσυχο και δημιουργικό πνεύμα που είναι και να μεταβεί στην Ελλάδα.
Το 1930 είναι μια περίοδος ιδιαίτερα δύσκολη
για τον Ελληνισμό περίοδο. Οι μνήμες από τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι νωπές
και η Ελληνική Κυβέρνηση, μαζί με τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας καλείται να
διαχειριστεί και τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ως συνέπεια
του οικονομικού κραχ του 1929. Ο Λουκής Ακρίτας εργάζεται ως δημοσιογράφος σε
διάφορες εφημερίδες και ως συντάκτης στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Ο
θαρραλέος πολιτικός του λόγος θα τον οδηγήσει σε δυσμένεια από το φασιστικό
καθεστώς του Μεταξά.
Ο ίδιος, όμως, συνεπής με την ιδεολογία του,
θα μεταβεί εθελοντής στο αλβανικό μέτωπο για να δώσει από την πρώτη γραμμή τη
μάχη για την Ελλάδα ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα και του Φασισμού,
πλημμυρισμένος από υπερηφάνεια – όπως δηλώνει ο ίδιος σε επιστολή του το
Φεβρουάριο του 1941 – ότι σαν Κύπριος έκανε εκείνη τη στιγμή δύο φορές το
καθήκον του.
Σημαντική θα υπάρξει και η συμβολή του στην
περίοδο της Αντίστασης. Μέσα από τη μάχιμη δημοσιογραφία πρωτοστατεί στην
κυκλοφορία της αντιστασιακής εφημερίδας τα «Καθημερινά Νέα» ενώ, κατά την
περίοδο της Απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς, ο Λουκής Ακρίτας
υπήρξε μέλος της Τριμελούς Επιτροπής που διαπραγματεύτηκε με τους Γερμανούς και
είδε την Αθήνα, την κοιτίδα της Δημοκρατίας, να απελευθερώνεται και τα
γερμανικά στρατεύματα να αποχωρούν.
Μέσα στην περίοδο που ακολουθεί, τη δύσκολη
περίοδο του Εμφυλίου, ο Λουκής Ακρίτας, βαθιά δημοκράτης, συνεχίζει να
πολιτεύεται. Πάντοτε στη σκέψη του έχει την ιδιαίτερή του πατρίδα την Κύπρο και
τον άνισο αγώνα που διεξάγει με τους ισχυρούς της γης για Ένωση με τον μητροπολιτικό
Ελληνισμό. Ο ίδιος θα συνδράμει προσωπικά στην προσπάθεια για το Ενωτικό
Δημοψήφισμα τον Ιανουάριο του 1950 και θα λάβει μέρος στην ελληνική
αντιπροσωπεία που θα μεταβεί στον ΟΗΕ προκειμένου να θέσει ενώπιον της διεθνούς
κοινότητας τα δίκαια του λαού της Κύπρου. Μπορεί, λοιπόν, και πρέπει και για
τούτο το λόγο να σεμνύνεται η Μόρφου για το τέκνο της.
Αλλά, επιτρέψετέ μου, και από τη θέση στην
οποία ευρίσκομαι, του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού, να αναφερθώ ειδικότερα
στους ιδιαίτερους αγώνες του Λουκή Ακρίτα στον τομέα της Παιδείας, όχι μόνο για
την Ελλάδα αλλά και για την Κύπρο.
Με την εκλογή του στο Ύπατο Αξίωμα του
Πρωθυπουργού της Ελλάδας, ο Γεώργιος Παπανδρέου αναλαμβάνει ο ίδιος προσωπικά
το Υπουργείο της Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Με αυτή του την επιλογή
καταδεικνύει τον υπέρμετρο ζήλο και την προσήλωσή του στο να προχωρήσει σε
βαθιές τομές στο χώρο της Παιδείας μέσα από μια μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση,
η οποία έχει ως αφετηρία το βασικό του αξίωμα, ότι δηλαδή η Παιδεία είναι και
πρέπει να είναι δημόσιο αγαθό. Στο πλευρό του βρίσκονται ο Λουκής Ακρίτας, ο
διακεκριμένος πλέον λογοτέχνης, διανοητής και οραματιστής, στον οποίο και θα
αναθέσει την υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος από τη θέση του υφυπουργού
Παιδείας και ο μεγάλος παιδαγωγός Ευάγγελος Παπανούτσος.
Ο Λουκής Ακρίτας οραματίζεται να μεταφέρει
στην Κύπρο τις βαθιές τομές που επιχειρούνται στον τομέα της Εκπαίδευσης στην
Ελλάδα σε μια περίοδο που ήδη η Κύπρος διέρχεται τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας
της αλλά, ταυτόχρονα, βιώνει και τις πρώτες εσωτερικές συγκρούσεις ανάμεσα στις
δύο κοινότητες.
Καθώς οι Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου είχαν
ενταφιάσει την όποια προοπτική της Ένωσης, ο Λουκής Ακρίτας επιθυμεί την ύπαρξη
μιας διαφορετικής ένωσης, της
εκπαιδευτικής ένωσης μέσα από την ταύτιση της κυπριακής εκπαίδευσης με την
ελλαδική. Η σχετική πρόταση θα γίνει προς τον Πρόεδρο της Κοινοτικής Συνέλευσης
Κωνσταντίνο Σπυριδάκι, ο οποίος και θα την αποδεχτεί, με την έγκριση του
Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Ως αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας, της οποίας πατέρας
υπήρξε ο Λουκής Ακρίτας, η Ελληνική
Κοινοτική Συνέλευση της Κύπρου θα προχωρήσει τον Ιούνιο του 1964 στην έγκριση
ψηφίσματος μέσα από το οποίο αποφασίζεται η ταύτιση της κυπριακής εκπαίδευσης
με την ελλαδική.
Ωστόσο τα πράγματα δεν θα εξελιχθούν όπως τα
οραματιζόταν ο αγωνιστής της Δημοκρατίας Λουκής Ακρίτας. Θα μεσολαβήσει η
απριλιανή δικτατορία, η οποία θα θέσει τέρμα στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του
Γεώργιου Παπανδρέου και θα θέσει φραγμούς στις όποιες εκπαιδευτικές καινοτομίες
προγραμματίζονται. Ο αδόκητος χαμός του Λουκή Ακρίτα σε αυτή ακριβώς την
περίοδο θα προκαλέσει τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα ανείπωτη θλίψη.
Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του αείμνηστου
πρώτου Υπουργού Παιδείας της Κύπρου, Κωνσταντίνου Σπυριδάκι:
«Η εκ
του θανάτου του Λουκή Ακρίτα, ενός εξαιρέτου πολιτικού και πνευματικού ανδρός
προκληθείσα απώλεια είναι τεραστία τόσον διά την Κύπρον όσον και δι’ όλην την
Ελλάδα. Διά την Κύπρον ιδιαιτέρως, διότι γέννημα και θρέμμα αυτής και των
σχολείων της και εμπνευσμένος με τα εθνικά ιδεώδη των αλυτρώτων εκ του αιωνίου
ελληνικού πολιτισμού δεν έπαυσεν ουδ’ επί στιγμήν να αγωνίζεται υπέρ της
πραγματοποιήσεως τούτων και της αποδόσεως εις την μικράν πατρίδα του
δικαιοσύνης. Η σκέψις του εστρέφετο πάντοτε προς την Κύπρον, το δίκαιον της
οποίας προέβαλε πρώτος εις τον Διεθνή Οργανισμόν των Ηνωμένων Εθνών. Και από
της επισήμου θέσεως του τύποις μεν Υφυπουργού, αλλά εν τη ουσία Υπουργού
Παιδείας έστρεψε φιλόστοργα τα βλέμματα προς την μικράν πατρίδα του, την οποίαν
είχεν υπόψη ποικιλοτρόπως να ωφελήση και δη εις την εκπαίδευσίν της».
Εξίσου σημαντικό και πολυδιάστατο υπήρξε το
πνευματικό έργο και η ευρύτερη πνευματική δημιουργία του Λουκή Ακρίτα. Μέσα από
τα διηγήματα, τα μυθιστορήματα και τα θεατρικά του δικαίως καθιερώθηκε ως ένας
από τους σημαντικότερους νεοέλληνες πεζογράφους.
Σαράντα σχεδόν χρόνια μετά από την τουρκική
εισβολή και η πατρίδα μας παραμένει διαιρεμένη εξαιτίας της τουρκικής
αδιαλλαξίας και προκλητικότητας. Τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών συνεχίζουν να
τίθενται στο περιθώριο από την κατοχική δύναμη, η οποία με τη στάση της
καταπατά κάθε αρχή δικαίου και σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Τα
αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα του λαού μας συνεχίζουν να καταπατούνται, οι
πρόσφυγές μας παραμένουν μακριά από τις πόλεις και τα χωριά τους, οι νεκροί μας
αναμένουν ακόμα δικαίωση, οι συγγενείς των αγνοουμένων μας συνεχίζουν να
ανεβαίνουν το δικό τους Γολγοθά αναμένοντας τη δική τους λύτρωση.
Μπροστά σε όλες αυτές τις δυσκολίες, και σε
όσες άλλες δυσκολίες και εμπόδια έχουν προστεθεί τα τελευταία χρόνια στην
καθημερινότητα του λαού μας, με αφορμή την οικονομική ύφεση, η Κυβέρνησή μας
είναι αποφασισμένη να παλέψει με όλες τις δυνάμεις που διαθέτει, σε όλα τα
επίπεδα, έτσι ώστε να οδηγήσει επιτέλους το βασανισμένο μας νησί σε λιμάνι
ασφάλειας και ευημερίας.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και η Κυβέρνησή με
συνέπεια, εργατικότητα και μεθοδικότητα έχουν ήδη επιτύχει τη δημιουργία ενός
νέου κλίματος, το οποίο μπορεί να αναχαιτίσει τις όποιες δυσκολίες
αντιμετωπίζουμε σήμερα και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ανάπτυξη και
έξοδο από την κρίση. Γίνεται πλέον πρόδηλο ότι η πατρίδα μας, θωρακίζεται μέσα
από την οικοδόμηση ενός ισχυρού πλέγματος συμμαχιών, ενός τόξου πολιτικής και
στρατηγικής ασφάλειας που ανοίγει νέους ορίζοντες για ένα πιο ελπιδοφόρο αύριο.
Αυτή την ώρα καλούμαστε να αναλογιστούμε τις
ευθύνες μας, να αναλογιστούμε το χρέος μας προς την Πατρίδα, την Ιστορία και
τους ήρωές μας. Ο αγώνας που διεξάγουμε δεν είναι ούτε πρέπει να είναι
ατομικός. Δεν χωράνε σε αυτό τον αγώνα προσωπικές φιλοδοξίες και πολιτικά
χρώματα. Είναι ένας αγώνας συλλογικός και πολυδιάστατος, στον οποίο ο καθένας
από εμάς έχει να διαδραματίσει έναν ουσιαστικό και βαρυσήμαντο ρόλο.
Η
ενότητα του λαού μας, αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για την επιτυχία στους
στόχους που έχουμε θέσει. Η ομοψυχία όλων των πολιτικών δυνάμεων αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση, έτσι ώστε να
δούμε ξανά την πατρίδα μας ελεύθερη και να βρουν παντοτινή δικαίωση οι
αγωνιστές της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Ανάμεσα σε αυτούς και ο Λουκής
Ακρίτας αλλά και όλοι όσοι τιμούμε σήμερα μαζί του.
---------------------
