Μαζευτήκαμε σήμερα εδώ, όπως κάθε χρόνο, μπροστά στην προτομή αυτή, της σεπτής μορφής του ήρωα γεωπόνου, για να αποτίνουμε τον ελάχιστο φόρο τιμής στον ιδεολόγο, τον οραματιστή, τον ποιητή, τον αγωνιστή, στο άξιο παλικάρι, που με το ηρωικό του τέλος και τη θυσία του στις 19 Νοεμβρίου του 1958 πέρασε για πάντα στο πάνθεο των αθανάτων της πατρίδας μας.
Ο Κυριάκος Μάτσης είναι χωρίς αμφιβολία μια από τις πιο αξιοθαύμαστες φυσιογνωμίες του απελευθερωτικού μας αγώνα. Γιος αγροτών, από το Παλαιχώρι, γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1926 και γνώριζε πολύ καλά τις κοινωνικές συνθήκες που βρισκόταν ο κυπριακός λαός, ιδίως της υπαίθρου, την εποχή εκείνη.
Μεγαλώνοντας στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κατά τη διάρκεια του οποίου ο κυπριακός λαός έδωσε σύσσωμος το «παρών» του για την προάσπιση της ελευθερίας των λαών και την αποτροπή της επικράτησης του φασισμού, με την ελπίδα οι υποσχέσεις των Άγγλων για απελευθέρωση από τον αποικιοκρατικό ζυγό και ένωση με την Ελλάδα να γίνουν πραγματικότητα, βίωσε και αυτός όπως και όλος ο λαός του νησιού μας την απογοήτευση, αφού οι ελπίδες αυτές διαψεύσθηκαν με τη λήξη του πολέμου.
Ο Κυριάκος Μάτσης, αφού τελείωσε το δημοτικό σχολείο στο Παλαιχώρι και το Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου, φεύγει με υποτροφία της Κυπριακής Αγροτικής Εταιρείας στις 12 Οκτωβρίου του 1946 για την Ελλάδα για να σπουδάσει στη Γεωπονική Σχολή της Θεσσαλονίκης. Μετά την αποφοίτηση του το 1952 επιστρέφει αμέσως στην Κύπρο και εργάζεται ως γεωπόνος σε αγρόκτημα στην Αμμόχωστο. Όντας βαθιά ευαισθητοποιημένος για τους ανθρώπους του μόχθου, όργωνε τα γύρω χωριά δίνοντας συμβουλές και διαλέξεις στους γεωργούς για να τους μεταδώσει τις επιστημονικές του γνώσεις ώστε με την εφαρμογή τους να δουν καλύτερες μέρες. Γράφει σε φίλο του το 1958: «Να γιατί δεν νοιάζομαι αν τη γη αυτή την ζουν Τούρκοι ή Έλληνες, ή Εβραίοι…..Εκείνο που έχει αξία είναι να την ζουν αυτοί που την ποτίζουν με τον ιδρώτα τους και να περπατούν πάνω της ελεύθεροι, διαφεντευτές της, κυρίαρχοι της. Να αναπνέουν περήφανοι τον αέρα της, που ’ναι αέρας δροσιάς, ομορφιάς, λεβεντοσύνης».
Με την έναρξη του αγώνα εντάχθηκε από τους πρώτους στην ΕΟΚΑ με τη «φλόγα της αυτοθυσίας και τη δίψα να επιτελέσει έργο μεγάλο». Το αγρόκτημα όπου εργαζόταν γίνεται κέντρο αγώνα. Με το όχημα της δουλειάς του μεταφέρει οπλισμό, βόμβες και πυρομαχικά. Η αυτοθυσία ήταν ταυτόσημη με την αγωνιστική του ύπαρξη. Σύντομα ανέλαβε την ζωτικής σημασίας θέση του αρχηγού συνδέσμων της ΕΟΚΑ. Στις 9 Ιανουαρίου του 1956 συλλαμβάνεται από τους Άγγλους και οδηγείται στα κρατητήρια της Ομορφίτας για ανάκριση. Γνωρίζουν ότι είναι σημαντικό στέλεχος της Οργάνωσης. Με την παρρησία που τον διέκρινε, δεν το αρνιέται. Οι διαβόητοι ανακριτές Ρόμπινσον, Μακκάουαν και Χάρρις τον ανακρίνουν, αλλά ο Μάτσης τους μιλά για τις παραδόσεις των Ελλήνων, για τη μοίρα της πονεμένης Ρωμιοσύνης, για το χρέος να αγωνιστεί κανείς για την ελευθερία. Μα δεν μένει μέχρις εκεί. Στην πορεία της ανάκρισης αντιστρέφει τους ρόλους και υποβάλλει στους ανακριτές του θαρραλέα ερωτήματα, όπως γιατί βρίσκονται σε έναν τόπο που δεν τους θέλουν. Οι στυγνοί ανακριτές δεν περιμένουν τέτοια πρόκληση. Γι’ αυτό θα τον απομονώσουν και θα υποστεί φρικτά βασανιστήρια. Στην Ομορφίτα δέχεται την επίσκεψη του τότε κυβερνήτη της Κύπρου, του Στρατάρχη Χάρτιγκ, ο οποίος επιχειρεί να τον εξαγοράσει για να γίνει προδότης, με το μυθικό για την εποχή ποσό του μισού εκατομμυρίου λιρών. Ο Κυριάκος Μάτσης σηκώνεται οργισμένος και δίνοντας ένα μάθημα αγωνιστικής αρετής στους βασανιστές του, απαντά ότι ο αγώνας της ΕΟΚΑ δεν γίνεται για το χρήμα, αλλά για την αρετή.
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1956 ο Μάτσης καταφέρνει να δραπετεύσει από τα κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς και διορίζεται τομεάρχης της επαρχίας Κερύνειας όπου ανέπτυξε πλουσιότατη και πολύπλευρη δράση με αποτέλεσμα να επικηρυχθεί για το ποσό των πέντε χιλιάδων λιρών. Η ζωή στα κρησφύγετα για τον Κυριάκο δεν αποτέλεσε εμπόδιο για τις πνευματικές του αναζητήσεις. Με τους συναγωνιστές του είχε το κουράγιο και τη δύναμη να μιλά και να συζητά για ποίηση και φιλοσοφία. Υποστήριζε έντονα πως η καλυτέρευση του κόσμου θα επέλθει μέσα από την καλυτέρευση του εαυτού του καθενός.
Περικυκλωμένος στο κρησφύγετο του βροντοφώναξε στις 19 του Νοέμβρη του 1958: «Δεν παραδίδομαι. Αν θα βγω, θα βγω πυροβολώντας». Δεν είχε άλλη εκλογή παρά να πεθάνει. Δεν είχε αφήσει στην ψυχή του κανένα ηθικό περιθώριο για εκλογή. Ήταν έτοιμος για τον θάνατο. Τον είχε προβλέψει στα γράμματα του, τον είχε αναλύσει στους φιλοσοφικούς στοχασμούς του, τον είχε με σιγουριά καταγράψει στο ημερολόγιο του, τον είχε τραγουδήσει.
Ευτυχείς όσοι είχαν την τύχη να ζήσουν από κοντά τον Κυριάκο Μάτση. Έναν άνθρωπο ξεχωριστό, που με την πληθωρική του μορφή, την ακαταμάχητη αγωνιστικότητα, τον αδαμάντινο χαρακτήρα, την εξυπνάδα, τις απαράμιλλες αρετές, μα και την απλότητα του, κατάφερε να αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στη νεότερη ιστορία του τόπου μας.
Τιμώντας σήμερα τον ήρωα Κυριάκο Μάτση παίρνουμε παράδειγμα από τον ηρωισμό και τη θυσία του καθώς και την προσωπικότητά του με όλες εκείνες τις αρετές και τις αξίες που τόσο πολύ τις έχουμε ανάγκη και εμείς σήμερα για την ευόδωση του αντικατοχικού μας αγώνα. Η θυσία του αποτελεί για μας φάρο αισιοδοξίας και πυξίδα στην προσπάθεια για λύτρωση του λαού μας από την κατοχή και τον ντε φάκτο διαχωρισμό του νησιού μας. Για να μπορέσουμε να επανενώσουμε τη χώρα και τον λαό μας, να αποκαταστήσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις βασικές ελευθερίες με την εξεύρεση μιας δίκαιης, βιώσιμης και λειτουργικής λύσης στο κυπριακό πρόβλημα.
Τιμή και δόξα στο ηρωικό παλικάρι, τον Κυριάκο Μάτση, τιμή και δόξα στους ηρωικούς νεκρούς του λαού μας.
