Ομιλία του Υπουργού Οικονομικών κ. Κίκη Καζαμία στο συνέδριο με θέμα: «Η κυπριακή οικονομία στον κυκλώνα της κρίσης», στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
11/11/2011
Είναι με ευχαρίστηση που αποδέχθηκα την πρόσκληση να συμμετάσχω στο συνέδριο που διοργανώνει από κοινού η Ευρωβουλευτής φίλη Ελένη Θεοχάρους και το Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, σχετικά με το πολύ επίκαιρο ζήτημα του αντίκτυπου που έχει η παγκόσμια οικονομική κρίση στην κυπριακή οικονομία.
Όλοι αναγνωρίζουμε ότι διανύουμε μια περίοδο κατά την οποία η οικονομία της Κύπρου αντιμετωπίζει ιδιαίτερα σοβαρές προκλήσεις. Ως εκ τούτου, η δημόσια συζήτηση οικονομικών θεμάτων και η παράθεση διαφορετικών απόψεων είναι επιβεβλημένη, έτσι ώστε με την αντιπαράθεση να γινόμαστε σοφότεροι και να αντιμετωπίζουμε ευκολότερα τα προβλήματα για να προδιαγράψουμε ένα καλύτερο μέλλον.
Θα ήθελα με αυτή την ευκαιρία να σκιαγραφήσω σε συντομία τις επιπτώσεις στην κυπριακή οικονομία από την παγκόσμια οικονομική κρίση, να αναφερθώ στη σημερινή της κατάσταση και στις προοπτικές που διαφαίνονται για το 2012, καθώς και στους στρατηγικούς στόχους του Υπουργείου Οικονομικών.
Είναι γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία διέρχεται μια περίοδο μεγάλης αναστάτωσης και αβεβαιότητας. Η κρίση αυτή, η οποία είναι χωρίς προηγούμενο για τη μεταπολεμική περίοδο, επηρεάζει σήμερα όλες τις χώρες ανά το παγκόσμιο, άλλες σε μεγαλύτερο και άλλες σε μικρότερο βαθμό.
Ο βαθμός επίδρασης της χρηματοοικονομικής κρίσης στην πραγματική οικονομία διαφέρει από χώρα σε χώρα. Γενική εκτίμηση για την Κύπρο είναι ότι δεν επηρεάστηκε άμεσα από την κρίση, λόγω κυρίως της αμελητέας έκθεσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε τοξικά προϊόντα, αλλά επηρεάστηκε έμμεσα σε συγκεκριμένους τομείς, λόγω επηρεασμού χωρών που η Κύπρος διατηρεί παραδοσιακά οικονομικές σχέσεις. Οι τομείς αυτοί αφορούν κυρίως τον τουρισμό και την αγορά κατοικίας, όπου η εξωτερική ζήτηση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Οι επιπτώσεις αυτές έγιναν περισσότερο αισθητές το 2009, ενώ κατά το 2010 και κυρίως το 2011, ο τομέας του τουρισμού παρουσίασε σχετική ανάκαμψη. Αντίθετα, η δραστηριότητα στον οικοδομικό τομέα συνεχίζει να είναι υποτονική, γεγονός όμως που, κατά την άποψη μου, αντιπροσωπεύει ένα είδος «διόρθωσης» από την υπερθέρμανση των προηγούμενων ετών. Για τον τομέα αυτό, ως Υπουργός Οικονομικών έχω δεσμευθεί τους επόμενους μήνες να υποβάλω συγκεκριμένη πρόταση για εκσυγχρονισμό της φορολόγησης της ακίνητης ιδιοκτησίας.
Όσον αφορά την αγορά εργασίας, η αποδυνάμωση της αναπτυξιακής πορείας της κυπριακής οικονομίας, η συνεχιζόμενη διόρθωση στον τομέα των κατασκευών αλλά και το δυσμενές κλίμα εμπιστοσύνης επηρέασαν αρνητικά την απασχόληση, με κάποια χρονική υστέρηση. Για το 2010, η ανεργία κυμάνθηκε στο πρωτόγνωρο για τα κυπριακά δεδομένα, ποσοστό του 6.2%, ενώ για το 2011 ξεπέρασε το 7%. Σχετικά ψηλά ποσοστά ανεργίας παρουσιάζονται κυρίως στους τομείς των κατασκευών και του τουρισμού, καθώς επίσης και στους νεοεισερχόμενους, λόγω της διστακτικότητας των επιχειρήσεων να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας.
Οι επιπτώσεις από τις δυσμενείς διεθνείς οικονομικές εξελίξεις, οδήγησαν σε ανατροπή του δημοσιονομικού ισοζυγίου της Κύπρου, το οποίο από πλεονασματικό το 2008 μετατράπηκε σε ελλειμματικό το 2009, κυρίως λόγω της τεράστιας μείωσης των δημοσίων εσόδων και ιδιαίτερα των εσόδων που σχετίζονταν με τον τομέα των ακινήτων. Επίσης, το γεγονός ότι η Κυβέρνηση υιοθέτησε επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, στοχεύοντας στην τόνωση των επενδύσεων και της ζήτησης καθώς και της κοινωνικής συνοχής, επιβάρυνε περαιτέρω το δημοσιονομικό ισοζύγιο. Η επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών, μεταξύ άλλων, είχε ως αποτέλεσμα την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος, που συνεπάγεται συνεχή επιτήρηση της από την ΕΕ και υποχρεωτική συμμόρφωση με συγκεκριμένους δημοσιονομικούς στόχους και χρονοδιαγράμματα.
Δεδομένων των προαναφερθέντων, τα κυριότερα προβλήματα τα οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε στο άμεσο μέλλον, είναι η ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, η μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας.
Σχετικά με τη σημερινή κατάσταση της κυπριακής οικονομίας, θα ήθελα να αναφέρω ότι παρά το αρνητικό οικονομικό περιβάλλον, ο ρυθμός ανάπτυξης το πρώτο εξάμηνο του 2011 παρουσίασε θετικό πρόσημο, της τάξης του 1,5%. Οι επιπτώσεις από το τραγικό συμβάν στο Μαρί ήταν πολύ σημαντικές αλλά πιο ήπιες από ότι αρχικά είχαν εκτιμηθεί, επηρεάζοντας ανάλογα τον ρυθμό ανάπτυξης. Για ολόκληρο το 2011, ο ρυθμός ανάπτυξης προβλέπεται να κυμανθεί γύρω στο 0,5%. Κινητήριο μοχλό για την οικονομία συνεχίζουν να αποτελούν οι υπηρεσίες, με κύριο άξονα τον τουρισμό.
Το δημοσιονομικό έλλειμμα διευρύνθηκε σημαντικά το πρώτο εξάμηνο του 2011, ενώ παρουσίασε οριακή βελτίωση τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Η σημερινή εκτίμηση για το δημοσιονομικό έλλειμμα είναι ότι θα διαμορφωθεί ελαφρά κάτω από το 6% του ΑΕΠ για ολόκληρο το 2011. Παρόλο που το ποσοστό αυτό είναι ελαφρώς καλύτερο σε σχέση με τις πρόσφατες προβλέψεις διεθνών οργανισμών, είναι γεγονός ότι το έλλειμμα παραμένει υπέρμετρα υψηλό, κυρίως λόγω της υποτονικής ανάπτυξης και καθυστέρησης στη λήψη διαρθρωτικών μέτρων, εντείνοντας τις ευαισθησίες στις αγορές κυβερνητικών ομολόγων.
Γεγονός αποτελούν επίσης οι πρόσφατες υποβαθμίσεις της κυπριακής οικονομίας από τους διεθνείς Οίκους Αξιολόγησης, που επηρεάζουν την πρόσβαση της Κύπρου στις διεθνείς αγορές ομολόγων. Μεταξύ άλλων, οι Οίκοι Αξιολόγησης τονίζουν ότι για να σταθεροποιηθεί η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της κυπριακής οικονομίας, θα πρέπει να ψηφιστεί ο Προϋπολογισμός για το 2012, καθώς και τα επιπρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα που προωθεί η Κυβέρνηση. Οι αναφορές αυτές των Οίκων Αξιολόγησης θα πρέπει να ληφθούν από όλους μας πολύ σοβαρά υπόψη.
Σε σχέση με τις προοπτικές της κυπριακής οικονομίας κατά το 2012, δυστυχώς δεν διαγράφονται ευνοϊκές. Βασικός παράγοντας είναι το ιδιαίτερα δυσμενές εξωτερικό περιβάλλον και το κλίμα εμπιστοσύνης για την κυπριακή οικονομία που παραμένει αρνητικό. Η αναγκαία διόρθωση των δημόσιων οικονομικών και η περιορισμένη διοχέτευση πόρων στην οικονομία θα έχουν επιπτώσεις στον ρυθμό ανάπτυξης, ο οποίος προβλέπεται οριακά θετικός στο 0,2%. Ως αποτέλεσμα της παρατεταμένης υποτονικής ανάπτυξης, η ανεργία πιθανόν να παρουσιάσει περαιτέρω αυξητική τάση.
Η Κύπρος αναμένεται επίσης να επηρεαστεί αρνητικά από τις εξελίξεις στην ελληνική οικονομία, η οποία διέρχεται μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις στη σύγχρονη ιστορία της. Αναπόφευκτα, λόγω του κοινού νομίσματος, αλλά και λόγω των ιδιαίτερα στενών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, η κρίση στην ελληνική οικονομία έχει επιπτώσεις και στην Κύπρο, ιδιαίτερα στον τραπεζικό τομέα.
Λαμβάνοντας όλα τα πιο πάνω υπόψη, και του γεγονότος ότι η Κύπρος βρίσκεται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος από τον Ιούλιο του 2010, οι στρατηγικοί στόχοι του Υπουργείου Οικονομικών στηρίζονται σε τρεις άξονες:
- Ισοζυγισμένα δημόσια οικονομικά το 2014.
- Αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της κυπριακής οικονομίας.
- Στήριξη του τραπεζικού τομέα εκεί και όπου ενδείκνυται.
Όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική, σημαντικός πυλώνας θα αποτελέσει η εφαρμογή ενός Μεσοπρόθεσμου Δημοσιονομικού Πλαισίου, μέσα στο οποίο τα δημόσια οικονομικά θα τίθενται σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα όπου ο προγραμματισμός των δαπανών θα γίνεται σε τριετή βάση.
Η δέσμευση μας, στα πλαίσια της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, είναι το δημοσιονομικό έλλειμμα να κυμανθεί κάτω από το 3% του ΑΕΠ για το 2012. Ο Προϋπολογισμός που ετοιμάστηκε για το 2012 είναι ιδιαίτερα αυστηρός και συμπεριλαμβάνει μια σειρά μέτρων στο σκέλος των δαπανών, όπως:
- Μη καταβολή της ΑΤΑ για το επόμενο εξάμηνο και έναρξη διεργασιών για εξορθολογισμό του θεσμού μέχρι το τέλος του χρόνου.
- Περίληψη πρόνοιας για μείωση των κλιμάκων εισδοχής κατά 10%.
- Μείωση των προνοιών των κοινωνικών παροχών κατά 10% σε σύγκριση με την εκτίμηση για τον Προϋπολογισμό του 2011. Η Κυβέρνηση προτείνει την εισαγωγή εισοδηματικών κριτηρίων για καλύτερη στόχευση των κοινωνικών σχεδίων του επιδόματος τέκνου και της φοιτητικής χορηγίας.
- Κατάργηση 939 κενών θέσεων στα Υπουργεία/Τμήματα έναντι των οποίων υπηρετούν έκτακτοι υπάλληλοι αορίστου ή καθορισμένου χρόνου.
- Συγκράτηση των λειτουργικών δαπανών που περιλαμβάνει προσωπικό, συντάξεις και άλλες λειτουργικές δαπάνες.
Σημειώνω επίσης ότι για ενίσχυση των εσόδων του κράτους, μεταξύ άλλων, στον Προϋπολογισμό του 2012 έχει συμπεριληφθεί και η αύξηση του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ από 15% σε 17%. Σχετικό Νομοσχέδιο έχει ήδη κατατεθεί στη Βουλή των Αντιπροσώπων και εκκρεμεί η ψήφιση του.
Σε σχέση με τον στόχο για προώθηση της ανάπτυξης, η Κυβέρνηση προτίθεται να προβεί σε στήριξη συγκεκριμένων τομέων της οικονομίας υπό τη μορφή κινήτρων/σχεδίων, λαμβάνοντας όμως υπόψη τα οφέλη σε σχέση με το δημοσιονομικό κόστος.
Πιο συγκεκριμένα, η Κυβέρνηση προωθεί τα εξής μέτρα:
- Εκτέλεση έργων ανάπτυξης του δημόσιου τομέα με τη μέθοδο της σύμπραξης δημόσιου/ιδιωτικού τομέα, με έμφαση στους τομείς των μεταφορών, ενέργειας και περιβάλλοντος.
- Βελτίωση διαχείρισης εγκεκριμένων έργων (απλοποίηση διαδικασίας αδειοδότησης).
- Ενθάρρυνση επέκτασης αεροπορικών πτήσεων προς την Κύπρο, με έμφαση από νέους προορισμούς.
- Προβολή των κυβερνητικών υπηρεσιών στο διαδίκτυο, στα πλαίσια βελτίωσης του ρυθμιστικού πλαισίου.
- Επεξεργασία μηχανισμού χρηματοδότησης ΜΜΕ με ευνοϊκούς όρους.
- Επανεξέταση του θέματος δημιουργίας καζίνων στα πλαίσια εμπλουτισμού του τουριστικού προϊόντος και νομοθετική ρύθμιση για πάταξη του παράνομου τζόγου.
- Αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων που απαιτεί η ενδεχόμενη ύπαρξη υδρογονανθράκων στην ΑΟΖ της Κύπρου.
Σε σχέση με την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει το χρηματοοικονομικό σύστημα της Κύπρου, βασικός στόχος είναι να επιτευχθεί η αύξηση της κεφαλαιουχικής βάσης μέχρι τον Ιούνιο του 2012, όπως προνοούν οι πρόσφατες αποφάσεις των Αρχηγών-Κρατών της Ευρωζώνης. Αρχικά, θα πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα από τις ίδιες τις τράπεζες, σε συνεργασία με την Κεντρική Τράπεζα, όπως έκδοση νέων μετοχών, περιορισμό των δαπανών που θα περιλαμβάνει μισθούς και μερίσματα, καθώς και πώληση μη αναγκαίων κεφαλαιουχικών στοιχείων. Σε δεύτερο στάδιο, μονάχα εάν και εφόσον οι τράπεζες, εξαντλώντας όλα τα περιθώρια τους δεν μπορέσουν να εξεύρουν τα απαιτούμενα κεφάλαια, το κράτος, μετά από υπόδειξη της Κεντρικής Τράπεζας, θα μπορεί να παρέμβει, αν και οι υφιστάμενες δυνατότητες είναι περιορισμένες. Τονίζω ότι η προσφυγή στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης αποτελεί για εμάς την έσχατη επιλογή που πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια να αποφευχθεί.
Καταληκτικά, θα ήθελα να μοιραστώ την αγωνία όλων μας για την κρισιμότητα των στιγμών που διέρχεται το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, το οποίο αναπόφευκτα συμπαρασύρει και την κυπριακή οικονομία, επιτείνοντας τα εθνικά μας προβλήματα. Ταυτόχρονα, θέλω να εκφράσω την ετοιμότητα και την αποφασιστικότητα της Κυβέρνησης να αντιμετωπίσει άμεσα και αποτελεσματικά όλα τα ανοικτά ζητήματα, δηλαδή την επίτευξη θετικών ρυθμών ανάπτυξης, την επίτευξη δημοσιονομικής εξυγίανσης και την ομαλοποίηση του τραπεζικού τομέα. Σίγουρα η αποστολή αυτή δεν είναι εύκολη, όμως η Κύπρος έχει αποδείξει και στο παρελθόν τη δυνατότητα της να αντεπεξέρχεται σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες.
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχηθώ καλή επιτυχία στο σημερινό συνέδριο, με την προσδοκία να διεξαχθεί ένας γόνιμος και εποικοδομητικός διάλογος.
