Προς ένα βιώσιμο και δίκαιο κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου

Βρυξέλλες, 4 Μαΐου 2016

Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποβάλλει προτάσεις για τη μεταρρύθμιση του κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου με τη δημιουργία δικαιότερου, αποδοτικότερου και πιο βιώσιμου συστήματος για την κατανομή των αιτήσεων ασύλου μεταξύ των κρατών μελών. Η βασική αρχή θα παραμείνει η ίδια - οι αιτούντες άσυλο θα πρέπει, εκτός εάν έχουν οικογένεια αλλού, να υποβάλουν αίτηση για άσυλο στην πρώτη χώρα εισόδου τους - αλλά ένας νέος μηχανισμός ισότιμης αντιμετώπισης θα εξασφαλίζει ότι δεν θα ασκείται δυσανάλογη πίεση στο σύστημα ασύλου κανενός κράτους μέλους. Οι σημερινές προτάσεις περιλαμβάνουν επίσης τη μετατροπή της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο (ΕΥΥΑ) σε αυτόνομο Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο κατά τρόπο που να αντικατοπτρίζει τον ενισχυμένο ρόλο του στο νέο σύστημα και να ενισχύει τη βάση δεδομένων του ευρωπαϊκού συστήματος δακτυλοσκόπησης, Eurodac , προκειμένου να βελτιωθεί η διαχείριση του συστήματος ασύλου και να αντιμετωπιστεί η παράτυπη μετανάστευση.
Ο πρώτος αντιπρόεδρος Frans Timmermans δήλωσε: «Η καλύτερη διαχείριση της μετανάστευσης απαιτεί δράση σε διάφορα μέτωπα, αποτελεσματικότερη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων μας, στενότερη συνεργασία με τρίτες χώρες, τερματισμό της παράνομης διακίνησης ανθρώπων και επανεγκατάσταση των προσφύγων απευθείας στην ΕΕ. Γνωρίζουμε επίσης ότι θα εξακολουθήσουν να φθάνουν άνθρωποι στα σύνορά μας και να ζητούν άσυλο, και θα πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι όσοι χρήζουν προστασίας θα τη λαμβάνουν. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της κρίσης διαπιστώσαμε πόσο λίγα κράτη μέλη υπέστησαν απίστευτη πίεση λόγω των αδυναμιών του υφιστάμενου συστήματος, το οποίο δεν είχε σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση καταστάσεων αυτού του είδους. Είναι απλό, δεν υπάρχει παρά μόνο μια λύση: κάθε φορά που ένα κράτος μέλος αδυνατεί να αντεπεξέλθει, πρέπει να υπάρχει αλληλεγγύη και δίκαιη κατανομή ευθυνών στο εσωτερικό της ΕΕ. Αυτό επιδιώκει να εξασφαλίσει η σημερινή μας πρόταση.»
Ο επίτροπος Μετανάστευσης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας, Δημήτρης Αβραμόπουλος , δήλωσε: «Αν έδειξε κάτι η τρέχουσα προσφυγική κρίση, αυτό είναι ότι ότι το κοινό μας ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, ως έχει, δεν αποτελεί λύση. Έχει έρθει η ώρα να μεταρρυθμίσουμε και να καταστήσουμε δικαιότερο το σύστημα βάσει κοινών κανόνων και δικαιότερου επιμερισμού της ευθύνης. Με την προτεινόμενη μεταρρύθμιση του συστήματος του Δουβλίνου, την ενίσχυση του Eurodac και τη μετατροπή της EASO σε ένα πραγματικό Ευρωπαϊκό Οργανισμό για το Άσυλο, κάνουμε σήμερα ένα σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση και τη δημιουργία δομών και μέσων σε ευρωπαϊκό επίπεδο που είναι απαραίτητα για ένα βιώσιμο ολοκληρωμένο σύστημα. Θα καταβάλλουμε τώρα κάθε δυνατή προσπάθεια για να εργαστούμε στενά με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη. Θα πρέπει να κάνουμε τις προτάσεις αυτές πραγματικότητα το συντομότερο δυνατό.»
Οι σημερινές προτάσεις αποτελούν μέρος μιας πρώτης δέσμης νομοθετικών προτάσεων που υποβάλλει η Επιτροπή στο πλαίσιο μείζονος μεταρρύθμισης του κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου, όπως περιγράφεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής της 6ης Απριλίου 2016. Η μεταρρύθμιση αυτή προορίζεται να αποτελέσει τη μεσοπρόθεσμη αντίδραση σε μελλοντικές μεταναστευτικές προκλήσεις. Εν τω μεταξύ, οι σημερινοί κανόνες του Δουβλίνου και οι δύο αποφάσεις μετεγκατάστασης έκτακτης ανάγκης εξακολουθούν να ισχύουν και θα ενισχυθούν από την Επιτροπή στο σύνολό τους.
Η μεταρρύθμιση του συστήματος του Δουβλίνου
Οι κανόνες της ΕΕ για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση κάθε αίτησης ασύλου (γνωστού ως «σύστημα του Δουβλίνου») δεν είχαν σχεδιαστεί για να διασφαλίζουν τη βιώσιμη κατανομή ευθυνών σε ολόκληρη την ΕΕ και να εγγυώνται την έγκαιρη επεξεργασία των αιτήσεων. Η σημερινή πρόταση θα καταστήσει το σύστημα του Δουβλίνου πιο διαφανές και θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητά του ενώ παράλληλα θα προβλέπει έναν μηχανισμό για την αντιμετώπιση καταστάσεων στις οποίες ασκείται δυσανάλογη πίεση στα συστήματα ασύλου των κρατών μελών. Το νέο σύστημα σχεδιάστηκε για να είναι πιο δίκαιο, αλλά και πιο ισχυρό: ένα σύστημα ικανότερο να αντέχει σε πίεση. Το νέο σύστημα θα επιτρέπει να προσδιορίζεται άμεσα η ευθύνη των κρατών μελών για την εξέταση αίτησης ασύλου, την προστασία των ατόμων που έχουν ανάγκη και την αποτροπή δευτερογενών μετακινήσεων (αναζήτηση του ευνοϊκότερου κράτους υποδοχής από τους αιτούντες άσυλο).
Στα νέα στοιχεία περιλαμβάνονται τα εξής:

• Ένα δικαιότερο σύστημα με βάση την αλληλεγγύη : με διορθωτικό μηχανισμό κατανομής (μηχανισμός ισότιμης αντιμετώπισης). Το νέο σύστημα θα προσδιορίζει αυτόματα πότε μια χώρα αναγκάζεται να διεκπεραιώσει δυσανάλογο αριθμό αιτήσεων ασύλου. Ο προσδιορισμός θα γίνεται σε σχέση με το μέγεθος και τον πλούτο μιας χώρας. Εάν μια χώρα δέχεται δυσανάλογα μεγάλο αριθμό αιτήσεων πέραν του εν λόγω ορίου αναφοράς (άνω του 150   % του αριθμού αναφοράς), όλοι οι νέοι αιτούντες σ’ αυτήν την χώρα (ανεξάρτητα από την εθνικότητα) θα μετεγκαθίστανται, αφού διαπιστωθεί η δυνατότητα αποδοχής της αίτησής τους, σε όλη την ΕΕ, έως ότου ο αριθμός των αιτήσεων επανέλθει σε επίπεδα κάτω από τον αριθμό αναφοράς. Κάθε κράτος μέλος θα έχει επίσης την επιλογή να μη συμμετέχει προσωρινά στην ανακατανομή. Στην περίπτωση αυτή, το εν λόγω κράτος μέλος θα πρέπει να καταβάλει, στο κράτος μέλος στο οποίο ανακατανέμεται ο αριθμός των αιτούντων άσυλο, εισφορά αλληλεγγύης ύψους 250   000 EUR για κάθε αιτούντα για τον οποίο θα ήταν διαφορετικά υπεύθυνο βάσει του μηχανισμού ισότιμης αντιμετώπισης·
• Ένας μηχανισμός που συνυπολογίζει επίσης τις προσπάθειες επανεγκατάστασης : ο μηχανισμός ισότιμης αντιμετώπισης θα λαμβάνει επίσης υπόψη την προσπάθεια που καταβάλλει ένα κράτος μέλος για την επανεγκατάσταση ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας απευθείας από τρίτη χώρα. Με τον τρόπο αυτό θα αναγνωρίζεται η σημασία των προσπαθειών που καταβάλλονται για την εξασφάλιση νόμιμων και ασφαλών οδών προς την Ευρώπη.
• Ένα αποτελεσματικότερο σύστημα : με συντομότερες προθεσμίες για την αποστολή αιτήσεων μεταφοράς, την παραλαβή απαντήσεων και την εκτέλεση μεταφορών των αιτούντων άσυλο μεταξύ των κρατών μελών, καθώς και την εξάλειψη των μεταθέσεων ευθύνης·
• Αποθάρρυνση των καταχρήσεων και των δευτερογενών μετακινήσεων: με πιο σαφείς νομικές υποχρεώσεις για τους αιτούντες άσυλο, καθώς και την υποχρέωση να παραμένουν στο κράτος μέλος που είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησής τους, τα γεωγραφικά όρια στην παροχή υλικών οφελών συνδεόμενων με την υποδοχή και ανάλογες συνέπειες σε περίπτωση μη συμμόρφωσης·
• Προστασία των συμφερόντων των αιτούντων άσυλο : με ισχυρότερες εγγυήσεις για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και την ισόρροπη επέκταση του ορισμού των μελών της οικογένειας·

Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία δεν υποχρεούνται αλλά, αντιθέτως, καθορίζουν οι ίδιες τον βαθμό στον οποίο θέλουν να συμμετέχουν σε αυτά τα μέτρα, σύμφωνα με τα αντίστοιχα πρωτόκολλα που προσαρτώνται στις Συνθήκες. Αν επιλέξουν να μην συμμετάσχουν, θα συνεχίσουν να ισχύουν για αυτούς οι ισχύοντες κανόνες, όπως λειτουργούν σήμερα, σύμφωνα με τις Συνθήκες.
Ενίσχυση του συστήματος Eurodac
Προκειμένου να υποστηρίξει την πρακτική εφαρμογή του μεταρρυθμισμένου συστήματος του Δουβλίνου, η Επιτροπή προτείνει επίσης να προσαρμοστεί και να ενισχυθεί το σύστημα Eurodac , καθώς και να διευρυνθούν οι στόχοι του, ώστε να διευκολυνθούν οι επιστροφές και να επιτραπεί η αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης. Η πρόταση θα επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού Eurodac , ώστε να συμπεριληφθεί η δυνατότητα για τα κράτη μέλη να αποθηκεύουν και να αναζητούν δεδομένα που ανήκουν σε υπηκόους τρίτων χωρών ή σε απάτριδες οι οποίοι δεν αιτούνται διεθνούς προστασίας και για τους οποίους έχει διαπιστωθεί ότι διαμένουν παράτυπα στην ΕΕ, ούτως ώστε να μπορούν να προσδιορίζονται τα άτομα αυτά για σκοπούς επιστροφής και επανεισδοχής. Με την πλήρη συμμόρφωση με τους κανόνες προστασίας δεδομένων, θα επιτρέψει επίσης στα κράτη μέλη να αποθηκεύουν περισσότερα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα στο Eurodac , όπως ονόματα, ημερομηνίες γέννησης, υπηκοότητα, τα στοιχεία ταυτότητας ή τα ταξιδιωτικά έγγραφα και τις εικόνες προσώπων των εν λόγω ατόμων. Η αύξηση του αριθμού των πληροφοριών στο σύστημα θα επιτρέψει στις αρχές μετανάστευσης και ασύλου να εντοπίζουν εύκολα παράτυπο υπήκοο τρίτης χώρας ή αιτούντα άσυλο χωρίς να αναγκάζονται να ζητούν πληροφορίες από άλλο κράτος μέλος χωριστά, όπως συμβαίνει σήμερα.
Ίδρυση Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο
Η πρόταση θα μετατρέψει τη σημερινή Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο σε αυτόνομο Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο με ενισχυμένη εντολή και σημαντικά διευρυμένα καθήκοντα για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών αδυναμιών που προκύπτουν κατά την εφαρμογή του συστήματος ασύλου της ΕΕ.
Ένα από τα βασικά νέα καθήκοντα του Οργανισμού θα είναι να καταστήσει λειτουργική την κλείδα αναφοράς προκειμένου να εφαρμοστεί ο μηχανισμός ισότιμης αντιμετώπισης στο πλαίσιο του νέου συστήματος του Δουβλίνου. Ο Οργανισμός θα είναι επίσης επιφορτισμένος με τη διασφάλιση μεγαλύτερης σύγκλισης στην αξιολόγηση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας σε όλη την Ένωση, την ενίσχυση της πρακτικής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών και την προώθηση της νομοθεσίας της Ένωσης και των λειτουργικών προτύπων όσον αφορά τις διαδικασίες παροχής ασύλου, τους όρους υποδοχής και τις ανάγκες προστασίας.
Όπως προτάθηκε από την Επιτροπή για τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής , στις 15 Δεκεμβρίου 2015, ο ρόλος και οι λειτουργίες του Οργανισμού Ασύλου όσον αφορά την επιχειρησιακή και τεχνική βοήθεια θα διευρυνθούν. Συγκεκριμένα, θα υπάρχει η δυνατότητα αποστολής ομάδων υποστήριξης για το άσυλο από αποθεματικό εμπειρογνωμόνων που απαρτίζεται από τουλάχιστον 500 εμπειρογνώμονες αποσπασμένους από τα κράτη μέλη και τον Οργανισμό, καθώς και ικανότητα παροχής επιχειρησιακής και τεχνικής βοήθειας στις περιπτώσεις που ένα κράτος μέλος υπόκειται σε δυσανάλογες πιέσεις, οι οποίες συνεπάγονται εξαιρετικά επαχθείς και επείγουσας φύσεως απαιτήσεις όσον αφορά τα συστήματα ασύλου και υποδοχής του.