Χαιρετισμός του Υπουργού Δικαιοσύνης κ. Ι. Νικολάου στη δημόσια διαβούλευση με θέμα «Πρόσβαση στη Δικαιοσύνη»

Χαιρετισμός του Υπουργού Δικαιοσύνης κ. Ι. Νικολάου

στη δημόσια διαβούλευση με θέμα «Πρόσβαση στη Δικαιοσύνη»

Σας καλωσορίζω στη σημερινή δημόσια διαβούλευση, τη δεύτερη που διοργανώνεται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, η οποία αυτή τη φορά έχει θέμα την πρόσβαση στη δικαιοσύνη.

Σας ευχαριστώ για την εδώ παρουσία σας, που θα δώσει την ευκαιρία όχι μόνο σε μένα να σας ενημερώσω για τις μέχρι τώρα εργασίες/πρωτοβουλίες/προτάσεις μας στα θέματα Δικαιοσύνης, αλλά και, αμφίδρομα να ακουστούν οι δικές σας απόψεις, ιδέες και εισηγήσεις, όπως άλλωστε είναι και το ζητούμενο κάθε δημόσιας διαβούλευσης.

Με την ανάληψη των καθηκόντων μου πέρσι, έθεσα ως μια από τις προτεραιότητές μας την άμεση προώθηση με ταχείς ρυθμούς μεγάλου μέρους του νομοθετικού έργου που περιλαμβάνεται στο Πρόγραμμα Διακυβέρνησης του Προέδρου της Δημοκρατίας και εμπίπτει στις αρμοδιότητες του Υπουργείου, με αιχμή του δόρατος τις νομοθετικές ρυθμίσεις που στοχεύουν στην εξυγίανση του δημόσιου βίου, την προστασία και ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και στην προαγωγή της διαφάνειας.

Παράλληλα, η παρακολούθηση των λοιπών κλάδων του δικαίου που εμπίπτουν στις αρμοδιότητες του Υπουργείου και η προώθηση νομοθετικών ρυθμίσεων κινήθηκε με στόχους τον εκσυγχρονισμό του δικαίου, την πρόληψη της παραβατικής συμπεριφοράς, την αποτελεσματική καταστολή του εγκλήματος και την πάταξη του σοβαρού εγκλήματος με διεθνικό χαρακτήρα, την ποινική μεταχείριση με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, την εναρμόνιση των νομοθεσιών υπό την αρμοδιότητά μας με το συνεχώς δημιουργούμενο νέο κεκτημένο και, ασφαλώς, την ταχεία και απρόσκοπτη λειτουργία των δικαστηρίων. Είναι σε όλους μας πολύ καλά γνωστό ότι για να υπάρχει πραγματική και ουσιαστική πρόσβαση στη δικαιοσύνη, πρέπει το σύστημα να εξασφαλίζει κρίση επί της διαφοράς και απονομή του δικαίου σε εύλογο χρονικό διάστημα, άλλως το δικαίωμα φαλκιδεύεται και αποδυναμώνεται.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πολιτικής, ήταν από την αρχή στόχος μου η στενή και αποδοτική συνεργασία με τους «φυσικούς εταίρους» του Υπουργείου (Ανώτατο Δικαστήριο, Νομική Υπηρεσία, Κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών, Δικηγορικό Σώμα) ούτως ώστε οι νομοθετικές ρυθμίσεις να συγκεντρώνουν τον υψηλότερο βαθμό συναίνεσης και αποδοχής, γι’ αυτό και είχα πολλές και πολύ εποικοδομητικές συναντήσεις μαζί τους, και κυρίως με τη Δικαστική Εξουσία, τη Νομική Υπηρεσία και τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο. Θεωρώ λοιπόν τη σημερινή μας συνάντηση ως προέκταση της πρακτικής που έχω μέχρι τώρα ακολουθήσει, πιστεύοντας στη μεγάλη χρησιμότητα της.

Αγαπητοί φίλοι,

Είναι με ευχαρίστηση που αναφέρω ότι έχει παραχθεί σημαντικό, πιστεύω, νομοθετικό έργο σε όλους τους τομείς αρμοδιοτήτων του Υπουργείου. Eν όψει του θέματος της σημερινής συνάντησης, θα περιορισθώ ειδικότερα στις ρυθμίσεις και τα μέτρα που στοχεύουν στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του συστήματος απονομής της Δικαιοσύνης.

Μέτρα και νομοθετήματα για ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της απονομής της Δικαιοσύνης

• Όπως γνωρίζετε, έχει λάβει χώρα σημαντική ενίσχυση των Δικαστηρίων σε προσωπικό. Φροντίσαμε ώστε με ταχείες διαδικασίες να εξαιρεθούν μέσω Βουλής από τη γενική παγοποίηση θέσεων αρχικά 6 και αργότερα 4 κενές θέσεις δικαστών (σύνολο 10). Οι 6 θέσεις πληρώθηκαν με διορισμό δικαστών που ανέλαβαν ήδη καθήκοντα από 1.12.2013 και είναι τώρα υπό πλήρωση οι άλλες 4 κενές θέσεις συν 1 κενή θέση που μεταφέρθηκε στα Επαρχιακά από τα Δικαστήρια Ελέγχου Ενοικιάσεων.
• Τα Δικαστήρια εφοδιάστηκαν με συσκευές στενοτύπησης πρακτικών, αρχικά τα Κακουργιοδικεία και αργότερα το μέτρο επεκτάθηκε και στα Επαρχιακά Δικαστήρια για τις σοβαρές υποθέσεις. Είναι προφανές ότι η άμεση καταγραφή των πρακτικών της διαδικασίας βοηθά στην επιτάχυνση της εκδίκασης των υποθέσεων. Επιδιώκουμε όμως να προχωρήσει και η διαδικασία για μόνιμη εισαγωγή του θεσμού, που να εφαρμόζεται από το προσωπικό των δικαστηρίων και όχι με αγορά υπηρεσιών.
• Έγιναν από πέρσι όλες οι διοικητικές διευθετήσεις από το Υπουργείο για τον καταρτισμό του Ειδικού Μητρώου Διαμεσολαβητών, ώστε να αρχίσει η εφαρμογή του Νόμου για τη Διαμεσολάβηση σε Αστικές Διαφορές. Πιστεύω ότι η ευρεία χρήση του θεσμού θα αποβεί επ΄ ωφελεία όχι μόνο των διαδίκων αλλά και της τακτικής δικαιοσύνης, η οποία θα αποφορτιστεί από υποθέσεις που κάλλιστα μπορούν να διευθετηθούν έξω από τις δικαστικές αίθουσες. Πρόσφατα, με επιστολή μου προς τον Πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου, εισηγήθηκα, στην περίπτωση που και το Ανώτατο το κρίνει σκόπιμο, να επισημανθεί στα δικαστήρια η ωφελιμότητα ενημέρωσης των διαδίκων αναφορικά με τη δυνατότητα επίλυσης της διαφοράς τους με τη διαδικασία της διαμεσολάβησης.

Από πλευράς νομοθετημάτων, μεταξύ άλλων ψηφίστηκαν τα ακόλουθα νομοσχέδια που καταθέσαμε:

• Ο περί Δικαστηρίων (Τροποποιητικός) Νόμος του 2013 (ρύθμιση νομοθετικού κενού σε σχέση με τη νόμιμη συγκρότηση Κακουργιοδικείου, όταν απουσιάζει προσωρινά μέλος ή μέλη του)

Εξάλλου:

• Σε ό,τι αφορά στην Παραγραφή Αγώγιμων Δικαιωμάτων, επεκτάθηκε το μεταβατικό διάστημα εντός του οποίου πρέπει να καταχωρηθούν οι αγωγές των οποίων η βάση προέκυψε πριν την έναρξη ισχύος του νόμου, προκειμένου να μην παραγραφούν τα αγώγιμα δικαιώματα, και να εξασφαλισθεί η ομαλή ροή της καταχώρησης υποθέσεων.
• Τροποποιήθηκε ο περί Δικαστηρίων Νόμος με ανακατανομή της καθ΄ ύλην δικαιοδοσίας των Επαρχιακών Δικαστηρίων στις βαθμίδες Επαρχιακού Δικαστή και Ανώτερου Επαρχιακού Δικαστή, κατά τρόπο που να εξυπηρετείται η καλύτερη διαχείριση του δικαστικού χρόνου.
• Έχουμε επίσης ετοιμάσει και προωθήσει τροποποίηση του Άρθρου 111 του Συντάγματος ώστε στην περίπτωση δίκης διαζυγίου, η σύνθεση του Οικογενειακού Δικαστηρίου να είναι μονομελής και όχι τριμελής όπως ισχύει σήμερα, ρύθμιση που θα αποδεσμεύσει δικαστικό χρόνο. Ο θεσμός του πλήρους επαρχιακού δικαστηρίου έχει από πολλά χρόνια καταργηθεί, με ενίσχυση των δικαιοδοτικών εξουσιών των μονομελών δικαστηρίων και δεν υπάρχει λόγος να συνεχίσει να υφίσταται στα οικογενειακά δικαστήρια. Το νομοσχέδιο τελεί υπό νομοτεχνικό έλεγχο.
• Θέματα πρόσβασης στην ποινική δικαιοσύνη εξυπηρετούν δύο άλλες τροποποιήσεις που καταθέσαμε και ψηφίστηκαν ήδη στον περί Ποινικής Δικονομίας Νόμο. Η μία προνοεί την ανάθεση και σε αξιωματικούς/λοχίες της Αστυνομίας της δυνατότητας να βεβαιώνουν ομολογία ενοχής επί ποινικών κλήσεων, όπου δεν είναι απαραίτητη η παρουσία του κατηγορουμένου στο δικαστήριο, με στόχο την καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών, αλλά και την έγκαιρη προώθηση των κλήσεων ενώπιον δικαστηρίων και τον καλύτερο προγραμματισμό του δικαστικού χρόνου. Η άλλη προνοεί τη δυνατότητα να διαταχθεί από το Δικαστήριο υποκατάστατη επίδοση ποινικής κλήσης, όταν ο κατηγορούμενος έμμεσα παρεμποδίζει την επίδοση/προώθηση της διαδικασίας, ώστε να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη απονομή της δικαιοσύνης και να αποφεύγεται η ατιμωρησία.
• Επίσης την ουσιαστική πρόσβαση στην ποινική δικαιοσύνη προωθούν και εναρμονιστικές ρυθμίσεις που ετοιμάσαμε στο Υπουργείο. Το πρώτο νομοσχέδιο έχει ήδη ψηφιστεί σε Νόμο. Πρόκειται για τον περί του Δικαιώματος σε Διερμηνεία και Μετάφραση κατά την Ποινική Διαδικασία Νόμο του 2013, που ενσωμάτωσε την Οδηγία 2010/64/ΕΕ, και περιέχει ολοκληρωμένες διατάξεις για τα πιο πάνω δικαιώματα, τα οποία διασφαλίζονται και από το Σύνταγμα. Εξάλλου, για την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2012/13/ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης του κατηγορουμένου στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών, ετοιμάστηκε σειρά τροποποιητικών νομοσχεδίων για την ενίσχυση της άσκησης του δικαιώματος αυτού που διευκολύνει την ετοιμασία της υπεράσπισης στο πλαίσιο της δίκαιης δίκης.

Αγαπητοί φίλοι,

Θα ήθελα να σταθώ ιδιαίτερα στο πακέτο ρυθμίσεων που καταθέσαμε για την ίδρυση του Διοικητικού Δικαστηρίου.

Όπως είναι γνωστό, το σημερινό Ανώτατο Δικαστήριο, στο οποίο ο νόμος, κατ’ επίκληση του Δικαίου της Ανάγκης, απένειμε την ενάσκηση της δικαιοδοσίας των υπό του Συντάγματος προβλεπομένων δύο ανώτατων δικαστηρίων της Δημοκρατίας, του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου και του Ανωτάτου Δικαστηρίου, λειτουργεί ως το ανώτατο δικαιοδοτικό όργανο στη Δημοκρατία, τόσο για τη δευτεροβάθμια εξέταση των αποφάσεων όλων των πρωτόδικων πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων, όσο και για την απονομή της συνταγματικής και της διοικητικής αναθεωρητικής δικαιοσύνης.

Με την πάροδο των χρόνων και παρά την κατά καιρούς αύξηση του αριθμού των δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου για την αντιμετώπιση του διαρκώς αυξανόμενου όγκου των υποθέσεων, διαφάνηκε ότι καθίστατο ολοένα δυσκολότερη η απονομή της δικαιοσύνης μέσα σε εύλογο χρόνο, όπως επιτάσσει το Σύνταγμα, με αποτέλεσμα να είναι πλέον αναγκαία η σφαιρική αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργήθηκαν από τη συγχώνευση των δύο ανώτατων δικαστικών οργάνων που προβλέπει το Σύνταγμα σε ένα δικαστήριο.

Η αναδόμηση της δικαστικής εξουσίας στον ανώτατο βαθμό δεν είναι νέος προβληματισμός. Κατά καιρούς το θέμα απασχόλησε έντονα και τις τρεις πολιτειακές εξουσίες, παρά τις μακρές όμως διαβουλεύσεις κάθε φορά, επί των ρυθμίσεων που προτάθηκαν, όλες οι προηγούμενες προσπάθειες ναυάγησαν.

Με στόχο την ομαλή και απρόσκοπτη λειτουργία του Ανωτάτου Δικαστηρίου και την ταχεία απονομή της δικαιοσύνης γενικότερα, αλλά και την εξειδίκευση στις ιδιάζουσες απαιτήσεις του δημοσίου δικαίου και της διοικητικής δικαιοσύνης, προτάθηκε η δημιουργία Διοικητικού Δικαστηρίου, το οποίο να αναλάβει τη σε πρώτο βαθμό εκδίκαση προσφυγών κατά το Άρθρο 146 του Συντάγματος, με στόχο τη σημαντική αποσυμφόρηση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ώστε να επιτυγχάνεται ταχεία απονομή της δικαιοσύνης στη δευτεροβάθμια δικαιοδοσία, και, παράλληλα, ταχεία εκδίκαση των προσφυγών κατά των πράξεων της Διοίκησης.

Οι ρυθμίσεις, που περιλαμβάνουν και τροποποίηση του Άρθρου 146 του Συντάγματος, για να καταστεί δυνατή η δημιουργία του Διοικητικού Δικαστηρίου και η απονομή σ’ αυτό της προβλεπόμενης από το εν λόγω Άρθρο δικαιοδοσίας, συζητήθηκαν διεξοδικά με το Ανώτατο Δικαστήριο, τον Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας και τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο και συγκεντρώνουν τη σύμφωνη γνώμη όλων.

Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω και δημόσια τον Πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου και τα Μέλη του, τον Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας και τον Πρόεδρο και τα μέλη του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου για τον χρόνο και τον κόπο που κατέβαλαν για να οριστικοποιηθούν οι ρυθμίσεις, και τα νομοσχέδια να ευρίσκονται ένα βήμα πριν από την ψήφισή τους σε Νόμους.

Συνοπτικά με τις ρυθμίσεις:

• Τροποποιείται το Άρθρο 146 του Συντάγματος ώστε να προβλεφθεί η ίδρυση με νόμο Διοικητικού Δικαστηρίου για να αναλάβει την εκδίκαση σε πρώτο βαθμό προσφυγών κατά το Άρθρο αυτό, και να ενισχυθούν οι δικαιοδοτικές εξουσίες του δικαστηρίου, όταν η προσφυγή αφορά σε φορολογικό ζήτημα ή διαδικασία διεθνούς προστασίας, όπου το δικαστήριο θα μπορεί να τροποποιήσει εν όλω ή εν μέρει την απόφαση ή πράξη.
• Προβλέπεται πενταμελές Διοικητικό Δικαστήριο, αποτελούμενο από ένα πρόεδρο και τέσσερεις δικαστές, με αποκλειστική δικαιοδοσία να αποφασίζει σε πρώτο βαθμό επί πάσης προσφυγής που ασκείται δυνάμει του Άρθρου 146 του Συντάγματος. Προκειμένου περί προσφυγών για φορολογικά θέματα και προσφυγών κατά διοικητικών αποφάσεων που διέπονται από τις Οδηγίες 2013/32/ΕΕ και 2013/33/ΕΕ, οι οποίες αφορούν τις διαδικασίες χορήγησης και ανάκλησης του καθεστώτος διεθνούς προστασίας και την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία, καθώς επίσης και κατά αποφάσεων μεταφοράς δυνάμει του Κανονισμού ΕΕ604/2013 για τη θέσπιση των κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας, το Διοικητικό Δικαστήριο θα προβαίνει σε έλεγχο όχι μόνο της νομιμότητας αλλά και της ορθότητας και θα δύναται να τροποποιήσει την απόφαση.

Την πιο πάνω δικαιοδοσία έχει κάθε δικαστής του Διοικητικού Δικαστηρίου. Οι αποφάσεις του Διοικητικού Δικαστηρίου υπόκεινται σε έφεση στο Ανώτατο Δικαστήριο για οποιοδήποτε λόγο που συνεπάγεται νομικό σημείο μόνο.

Τέλος, γίνονται και οι αναγκαίες, ως εκ των νέων ρυθμίσεων, τροποποιήσεις στον περί Απονομής της Δικαιοσύνης (Ποικίλες Διατάξεις) Νόμο.

Πριν δώσω τη σκυτάλη σε σας για τις απόψεις/εισηγήσεις σας θα αναφερθώ σύντομα και σε κάποια άλλα μέτρα που προωθούνται με σκοπό την ενίσχυση του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης.

Η αξιοποίηση της τεχνολογίας, με την μηχανογράφηση της διοίκησης δικαστηρίων, την ηλεκτρονική δικαιοσύνη και την στενοτύπηση πρακτικών σε μόνιμη βάση, είναι από τα σημαντικά ζητήματα τα οποία πιστεύουμε ότι θα συμβάλουν στη βελτίωση του χρόνου απονομής της δικαιοσύνης.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. Είμαι στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε ανταλλαγή απόψεων και εισηγήσεων.

--------------------