Ομιλία της Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων κας Σωτηρούλας Χαραλάμπους με θέμα: «Η ανεργία στην Κύπρο – Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού – Μετανάστες», στη Λευκωσία
15/04/2010
Θα ήθελα κατ΄ αρχάς να συγχαρώ τον ΟΠΕΚ και την Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Κύπρο για την πρωτοβουλία τους να διοργανώσουν αυτή τη συζήτηση που διεξάγεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού ΄Ετους 2010 που είναι αφιερωμένο στην καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού συγκαταλέγεται στις ουσιώδεις δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών της και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισαβόνας το 2000 κάλεσε τα κράτη μέλη και την Επιτροπή να λάβουν μέτρα “ώστε να γίνει ένα αποφασιστικό βήμα για την εξάλειψη της φτώχειας ως το 2010”. Δυστυχώς, ο απολογισμός σε σχέση με την επίτευξη αυτού του στόχου δεν μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητικός, αφού ένα ποσοστό 16% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου 80 εκ. άνθρωποι, ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία εντείνεται υπό το φως της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Το πρόβλημα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού απαντάται σε ευρέως διαδεδομένες, σύνθετες και πολυδιάστατες μορφές. Αυτές συνδέονται με πολλούς παράγοντες, όπως το εισόδημα και το βιοτικό επίπεδο, την ανάγκη για εκπαίδευση και αξιοπρεπή απασχόληση, τα αποτελεσματικά συστήματα κοινωνικής προστασίας, τη στέγαση, την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας καλής ποιότητας και σε άλλες υπηρεσίες, καθώς και την ιδιότητα του ενεργού πολίτη.
Στην Κύπρο, σύμφωνα με την έρευνα Νοικοκυριών, Φτώχειας και Συνθηκών Διαβίωσης του 2008, που αφορά το εισοδηματικό έτος του 2007, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας του πληθυσμού ήταν 16%. Δηλαδή, 16% του πληθυσμού διέμενε σε νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα που ορίζεται στο 60% του διάμεσου ισοδύναμου συνολικού εισοδήματος του νοικοκυριού. Στην προκειμένη περίπτωση το 60% του διάμεσου ισοδύναμου εισοδήματος ανέρχεται σε €10.022.
Η ανεργία, αλλά και τα εμπόδια και οι δυσκολίες που συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού αντιμετωπίζουν στην πρόσβαση και στην παραμονή τους στην εργασία είναι παράγοντες που επηρεάζουν τη δυνατότητα των ατόμων για αξιοπρεπή διαβίωση. Η αύξηση της απασχόλησης και η καταπολέμηση της ανεργίας είναι σημαντικοί παράγοντες στην καταπολέμηση της φτώχειας, στην αποφυγή ή αποτροπή όλων εκείνων των στοιχείων που συνθέτουν την έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού.
Αυτή την περίοδο, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης με την ανεργία να παρουσιάζει σημαντική άνοδο σε ολόκληρη την Ευρώπη, ο κίνδυνος διασύνδεσης ανεργίας και φτώχειας ειδικότερα ανάμεσα στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, καθίσταται μεγαλύτερος. Σε ό,τι αφορά την Κύπρο από 3,7% που ήταν η ανεργία το 2008, αυξήθηκε σε 5,3% το 2009. Ψηλά και αυξανόμενα επίπεδα ανεργίας παρατηρούνται στους νέους 15-24 ετών (13,8% το 2009, σε σύγκριση με 9% το 2008), ενώ η ανεργία και στα δύο φύλα αυξήθηκε με αποτέλεσμα να μειωθεί η διαφορά μεταξύ τους (5,5% των γυναικών από 4,2% το 2008 και 5,1% των ανδρών από 3,2% το 2008).
Το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, σημειώνοντας την επίδραση που η κρίση είχε στον τομέα της απασχόλησης, εφαρμόζει μια σειρά από δράσεις που εστιάζονται σε δύο άξονες. Από τη μια να στηρίξουμε με έκτακτα σχέδια τα άτομα που λόγω της κρίσης βρίσκονται προσωρινά εκτός εργασίας, ή που βρίσκονται προ του φάσματος της απώλειας της θέσης εργασίας τους και δεύτερον, να συνεχίσουμε τις εξειδικευμένες παρεμβάσεις στήριξης των ομάδων του πληθυσμού που λόγω ιδιαίτερων συνθηκών αντιμετωπίζουν διαχρονικά δυσκολίες ένταξης στην απασχόληση.
Στο πρώτο επίπεδο υιοθετήσαμε δράσεις όπως:
· Τα μονοεπιχειρησιακά προγράμματα κατάρτισης που εφαρμόζει η Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού
· Τα διάφορα προγράμματα κατάρτισης ανέργων (ΚΕΠΑ, ΑΞΙΚ, ΑνΑΔ)
· Το πρόγραμμα Στήριξης της Απασχόλησης με εξατομικευμένη κατάρτιση ανέργων στις επιχειρήσεις
· Τοποθέτηση και κατάρτιση ανέργων αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
· Έκτακτο Σχέδιο κινήτρων για απασχόληση ανέργων
· Έκτακτο Σχέδιο Στήριξης των επιχειρήσεων για διατήρηση και ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού.
Έμφαση δόθηκε, επίσης, στο επίπεδο εξυπηρέτησης των ανέργων τόσο από τις Δημόσιες Υπηρεσίες Απασχόλησης όσο και από τις Υπηρεσίες Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Αναπροσαρμόσαμε και επεκτείναμε το ωράριο εξυπηρέτησης των ανέργων, ενώ λάβαμε και μέτρα για την όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη πληρωμή του ανεργιακού επιδόματος.
Πρόσθετα, οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας βρίσκονται σε εγρήγορση έτσι ώστε να παράσχουν στήριξη σε εκείνες τις περιπτώσεις πολιτών που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα και εμπίπτουν στις πρόνοιες του Νόμου για το Δημόσιο Βοήθημα. Στο σημείο αυτό να υπογραμμίσω ότι προσοχή αποδίδουμε και στο κεφάλαιο που ονομάζεται άνεργοι, κοινοτικοί, εργαζόμενοι. Με βάση τα στοιχεία των ΔΥΑ 24% των ανέργων είναι άτομα κοινοτικής προέλευσης. Τα ιδρύματα κατάρτισης του Υπουργείου, σε συνεργασία με την ΑνΑΔ, έχουν προσφέρει προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας με στόχο τη βελτίωση των προσόντων και των δεξιοτήτων αυτών των ατόμων.
Σε ό,τι αφορά τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων αναπτύσσει ποικίλες δράσεις έχοντας ως αφετηρία μια ολιστική προσέγγιση που περιλαμβάνει μέτρα επαγγελματικής κατάρτισης, κοινωνικής υποστήριξης και εξατομικευμένης βοήθειας. Για την υλοποίηση αυτών των δράσεων αξιοποιούνται οι πόροι του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. Συγκεκριμένα:
· Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας προωθούν το έργο “Εργασιακή και Κοινωνική Ένταξη Ατόμων που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες”. Το έργο περιλαμβάνει δράσεις κατάρτισης σε κοινωνικές δεξιότητες σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες της κάθε ομάδας, ενός στόχου που εξυπηρετείται από τις Υπηρεσίες. Οι ομάδες αυτές περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, λήπτες δημοσίου βοηθήματος, μονογονεϊκές οικογένειες, νέους 15-24 ετών, άτομα άνω των 50 ετών, άτομα που έχουν αποχωρήσει πρόωρα από το σχολείο, αποφυλακισμένους, πρώην χρήστες ουσιών, θύματα εμπορίας προσώπων και μέλη εθνικών μειονοτήτων που χρειάζονται να αναπτύξουν τις γλωσσικές τους ικανότητες ή/και την επαγγελματική τους πείρα.
· Το Τμήμα Εργασίας έχει προκηρύξει δύο σχέδια συνολικού προϋπολογισμού 4 εκ. που στοχεύουν στην παραχώρηση κινήτρων για απασχόληση ατόμων που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες και σε ανάπηρα άτομα.
· Το ΚΕΠΑ προωθεί το σχέδιο για ευέλικτες ρυθμίσεις απασχόλησης που απευθύνεται σε εκείνες τις ομάδες του αδρανούντος εργατικού δυναμικού που λόγω ειδικών συνθηκών (μονογονιοί, γυναίκες με οικογενειακές υποχρεώσεις) αντιμετωπίζουν δυσκολίες ένταξης στην εργασία.
Πέρα από τα ειδικά σχέδια που στοχεύουν στην παροχή δυνατοτήτων απασχόλησης, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων αναπτύσσει δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού μέσω εκδηλώσεων και ενημερωτικών εντύπων για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους στο χώρο της εργασίας. Επίσης, όταν άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες προσέρχονται στα Επαρχιακά και τοπικά Γραφεία Εργασίας για εξεύρεση απασχόλησης, τους παρέχεται εξατομικευμένη εξυπηρέτηση από ειδικά καταρτισμένους Συμβούλους.
Ιδιαίτερα ευάλωτη είναι η θέση των μεταναστών οι οποίοι, στις περισσότερες περιπτώσεις, έχουν ως μοναδικό πόρο διαβίωσης την εργασία τους, της οποίας η στέρηση μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικό αποκλεισμό. Σε αυτή την ομάδα εντάσσονται, κυρίως, πολίτες άλλων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι οποίοι έρχονται στην Κύπρο για απασχόληση, ασκώντας το δικαίωμά τους για ελεύθερη διακίνηση και εργασία εντός της ΕΕ. Η έλλειψη γνώσης για τις διαδικασίες και τα δικαιώματά τους και η δυσκολία πρόσβασής τους σε οργανωμένους φορείς που θα μπορούσαν να τους στηρίξουν, όπως είναι οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, αποδυναμώνει την ικανότητά τους για διεκδίκηση όρων και συνθηκών απασχόλησης στα επίπεδα εκείνων που ισχύουν για τους Κύπριους εργαζόμενους, με αποτέλεσμα τα άτομα αυτά, σε αρκετές περιπτώσεις, να τυγχάνουν εκμετάλλευσης.
Στην κατηγορία των μεταναστών εντάσσονται, επίσης, οι πολίτες τρίτων χωρών που έρχονται στην Κύπρο να εργαστούν για συγκεκριμένη χρονική περίοδο, σε συγκεκριμένο εργοδότη και επάγγελμα όπου η προσφορά εργασίας από Κυπρίους και Ευρωπαίους πολίτες δεν ικανοποιεί τη ζήτηση. Οι εργαζόμενοι αυτοί απασχολούνται με βάση συμβόλαιο στο οποίο καταγράφονται οι όροι εργοδότησης και το οποίο ελέγχεται από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και, σε περίπτωση παραβίασής του, ο εργαζόμενος έχει τη δυνατότητα προσφυγής στο Υπουργείο υποβάλλοντας σχετικό παράπονο για διερεύνηση. Η υποβολή παραπόνου, όμως, κατά του εργοδότη δεν είναι απλή και εύκολη, ιδιαίτερα για άτομα από τρίτες χώρες των οποίων η εδώ παραμονή εξαρτάται από τη διατήρηση της σχέσης εργασίας. Ακόμη πιο ευάλωτοι στην εκμετάλλευση είναι οι παράνομοι μετανάστες, αφού αυτοί δεν έχουν συμβόλαια ούτε ασφαλιστική κάλυψη, και οι όροι εργοδότησής τους δεν ελέγχονται από καμιά Υπηρεσία.
Το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, εντοπίζοντας τα αδύνατα σημεία στο πλαίσιο εργασίας των μεταναστών, καταβάλλει προσπάθειες ενημέρωσής τους τόσο για τα δικαιώματά τους όσο και για τις διαδικασίες πρόσβασης σε φορείς και Υπηρεσίες που μπορούν να τους βοηθήσουν. Τα κλιμάκια Επιθεωρητών, τα οποία το Υπουργείο έχει οργανώσει σε κάθε επαρχία, αφενός διαπιστώνουν τα προβλήματα της αδήλωτης και της παράνομης εργασίας και της ελλιπούς ενημέρωσης για τους όρους απασχόλησης, και αφετέρου λαμβάνουν μέτρα συμμόρφωσης των εργοδοτών ώστε οι εργαζόμενοι να απολαμβάνουν πλήρως τα ωφελήματα που απορρέουν από τη θέση εργασίας τους.
Τέλος, επιθυμώ με αυτή την ευκαιρία να υπογραμμίσω μια πάγια θέση, την οποία ως Κύπρος έχουμε προβάλλει έντονα στη συζήτηση για τη Νέα Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περίοδο μετά το 2010. Η βελτίωση των δυνατοτήτων απασχόλησης σαφώς και είναι σημαντικός παράγοντας στην προσπάθεια για καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Είναι σημαντικό εργαλείο, δεν είναι όμως αρκετό. Ειδικότερα για τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, η έξοδος από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό προϋποθέτει τη συνύπαρξη δύο στοιχείων, της αποτελεσματικής πολιτικής απασχόλησης που θα οδηγεί σε αξιοπρεπή εργασία και, ταυτόχρονα, της αποτελεσματικής πολιτικής κοινωνικής προστασίας. Αυτό το δίπτυχο ακολουθούμε πιστά ως Κύπρος και πιστεύουμε ότι είναι άκρως απαραίτητο αν θέλουμε μια Ευρώπη της συνοχής και της ευημερίας για όλους.
