Υπόμνημα της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Υπόμνημα της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού

στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Συζήτηση με θέμα «Η ανάγκη εθνικής στρατηγικής για αντιμετώπιση

όλων των μορφών παιδικής κακοποίησης»,

κατά τη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ίσων Ευκαιριών μεταξύ Ανδρών και Γυναικών

1.       Νομικό Πλαίσιο

1.1.       Μια από τις μεγαλύτερες και πιο ζοφερές προκλήσεις που διαχρονικά αντιμετωπίζουν, όλες σχεδόν οι κοινωνίες, οι οποίες νοιάζονται για την προώθηση και προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού, είναι η καταπολέμηση της βίας ενάντια στα παιδιά. Η βία ενάντια στα παιδιά, άμεσα συνδεδεμένη με τη φυσική τους αδυναμία και την κοινωνική και βιολογική τους εξάρτηση από τους ενήλικες, είναι ένα ιδιαίτερα σύνθετο κοινωνικό πρόβλημα το οποίο, σε όλες τις περιπτώσεις, αποστερεί από τα παιδιά το δικαίωμά τους στην ευημερία. Ταυτόχρονα, κάθε μορφής βία διαταράσσει την ικανότητα των παιδιών να μαθαίνουν και να κοινωνικοποιούνται φυσιολογικά, αφήνοντάς τους ανεξίτηλα σημάδια για την υπόλοιπη τους ζωή.

1.2.       Το άρθρο 19 της Σύμβασης επιβάλλει όπως κάθε συμβαλλόμενο κράτος λαμβάνει όλα τα κατάλληλα νομοθετικά, διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα, προκειμένου να προστατεύσουν το παιδί από κάθε μορφή σωματικής ή πνευματικής βίας, τραυματισμού ή κακομεταχείρισης, παραμέλησης ή πλημμελούς μεταχείρισης, βίαιης μεταχείρισης ή εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανομένης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης, όσο βρίσκεται υπό τη φύλαξη των γονέων ή των κηδεμόνων του ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου στο οποίο το έχουν εμπιστευθεί. Το ίδιο άρθρο απαιτεί από τα κράτη σειρά μέτρων για την προστασία των παιδιών από όλες τις μορφές βίας όπως κοινωνικά προγράμματα που θα αποσκοπούν στην παροχή της απαραίτητης υποστήριξης προς το παιδί και σε αυτούς που έχουν τη φύλαξή του, καθώς και άλλες μορφές πρόληψης όπως η διεξαγωγή εκστρατειών διαφώτισης για θετική συμπεριφορά προς τα παιδιά και ενημέρωσης των ίδιων των παιδιών για τα δικαιώματα τους, ώστε να μπορούν να προστατεύουν τους εαυτούς τους από κινδύνους που τα απειλούν.

2.       Απόψεις της Επιτρόπου

2.1.       Για τον όρο βία παραπέμπω στον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.), σύμφωνα με τον οποίο «Βία είναι εμπρόθετη χρήση φυσικής δύναμης ή εξουσίας, επαπειλούμενη ή πραγματική, εναντίον ενός άλλου προσώπου, του ιδίου του εαυτού ή μιας ομάδας ανθρώπων, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την επέλευση, ή την αυξημένη πιθανότητα επέλευσης, τραυματισμού, θανάτου, ψυχολογικής βλάβης, στρεβλής ανάπτυξης ή αποστέρησης [1]».

2.2.       Η βία έναντι στα παιδιά συναντάται σε όλα τα πλαίσια όπου υπάρχουν παιδιά (οικογένεια/ σπίτι, κοινότητα, σχολείο, κέντρα απασχόλησης και προστασίας παιδιών, αθλητικά κέντρα, χώροι διασκέδασης και ψυχαγωγίας, κρατητήρια, φυλακές).

2.3.       Τα παιδιά θα πρέπει να προστατεύονται από όλες τις μορφές βίας και ο στόχος της Πολιτείας πρέπει να είναι η προώθηση δράσεων που να προλαμβάνουν και να μειώνουν τη βία ενάντια στα παιδιά. Το κράτος έχει υποχρέωση να διασφαλίζει ότι τα παιδιά δεν υπόκεινται σε κακοποίηση στην οικογένεια, το σχολείο, την κοινότητα, αλλά βέβαια ούτε και σε χώρους που ιδρύονται ή ελέγχονται από το κράτος και παρέχουν στα παιδιά φροντίδα και προστασία.

2.4.       H πρόληψη της βίας κατά των παιδιών είναι μια σημαντική κοινωνική επένδυση, η οποία συμβάλλει σε μια κοινωνία με λιγότερη βία. Πέραν τούτου, σύμφωνα με έρευνα το Περιφερειακού Γραφείο της Ευρώπης του Π.Ο.Υ., « για κάθε δολάριο που ξοδεύεται στην Πρόληψη της Κακοποίησης-Παραμέλησης των Παιδιών, οι κοινωνίες θα πρέπει να αναμένουν την εξοικονόμηση 19 δολαρίων από τις ιατρικές, ψυχιατρικές και ψυχολογικές αλλά και κοινωνικές και νομικές επιπτώσεις του φαινομένου [2]».

2.5.       Έχω υποστηρίξει και προωθήσει την ιδέα για τη χάραξη μιας Εθνικής Στρατηγικής για την αντιμετώπιση της βίας κατά των παιδιών από το 2008, θεωρώντας ότι μόνο κατά τον τρόπο αυτό μπορεί το πρόβλημα να αντιμετωπιστεί συνολικά και συντονισμένα.

2.6.       Στις 14/5/2008, συγκάλεσα σύσκεψη στο Γραφείο μου όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, με στόχο τον συντονισμό των δράσεων/ προγραμμάτων που ο κάθε φορέας χειρίζεται ή προτίθεται να αναλάβει προς επίτευξη του κοινού στόχου αναφορικά με τη διασφάλιση και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του παιδιού (στη σύσκεψη κλήθηκαν, ανάμεσα σε άλλους, η Πρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια, η Πρόεδρος του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια, ο Κυπριακός Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού και η Πρόεδρος της ΠΣΕΠΕΠ). Στο πλαίσιο της σύσκεψης, είχα την ευκαιρία να απαριθμήσω τις υποχρεώσεις του κράτους στο σχετικό τομέα, οι οποίες απορρέουν από τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Ειδικότερα, υπογράμμισα την επιτακτική ανάγκη για τη δημιουργία μιας Εθνικής Στρατηγικής για την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Παιδιών και την προώθηση ενός Σχεδίου Δράσης, στο πλαίσιο του οποίου να αναληφθούν πρωτοβουλίες και να εκπονηθούν προγράμματα με βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα.

2.7.       Υπήρξε θετική υποδοχή της ως άνω θέσης και ο κάθε φορέας κλήθηκε να αναγνωρίσει τις υποχρεώσεις στις οποίες ανταποκρίνονται οι δράσεις τους ενώ ταυτόχρονα ανέλαβαν την ευθύνη να αναγνωρίσουν άλλες υποχρεώσεις, στις οποίες θα μπορούσαν να ανταποκριθούν.

2.8.       Τον Απρίλιο του 2010 (30.4.2010), κατέθεσα στο πλαίσιο διυπουργικής σύσκεψης για τη Βία ενάντια στα Παιδιά, συνοπτική εισήγηση για μια Ολοκληρωμένη Εθνική Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης για τη Βία ενάντια στα παιδιά.

·                  Πιο συγκεκριμένα, υποστήριξα τη δημιουργία ενός πολυδιάστατου και συστηματικού πλαισίου που:

·             Να απαντά στο φαινόμενο της βίας ενάντια στα παιδιά, με ρεαλιστικούς στόχους και συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα.

·             Να συντονίζεται και να παρακολουθείται από μια αρμόδια αρχή.

·             Να υποστηρίζεται τόσο οικονομικά όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό.

·             Να είναι βασισμένο σε επιστημονική γνώση.

·                  Το ως άνω πλαίσιο θα πρέπει να διέπουν οι παρακάτω αρχές:

·      Η βία είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο και η αντιμετώπισή της απαιτεί σφαιρική θεραπεία και πρόληψη των συνθηκών κάτω από τις οποίες ασκείται.

·      Η πρόληψη της βίας προϋποθέτει διϋπηρεσιακή συνεργασία και συντονισμό μεταξύ κρατικών υπηρεσιών αλλά και μεταξύ κράτους και κοινωνίας των πολιτών. Απαιτούνται δράσεις πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης που να είναι φιλικές προς τα παιδιά, να επικεντρώνονται στην οικογένεια και να είναι προσανατολισμένες και να καλύπτουν τις ανάγκες της οικογένειας.

·      Όλα τα προγράμματα και οι δράσεις που θα στοχεύουν στην πρόληψη και προστασία των παιδιών από τη βία πρέπει να συντονίζονται μέσα από ένα ευρύ φάσμα αρμοδίων Υπηρεσιών.

·      Να υπάρχει σαφής μεθοδολογία αξιολόγησης της προόδου και αξιολόγησης των δράσεων πάνω σε συστηματική βάση.

·      Τα παιδιά θα πρέπει να ενδυναμωθούν προκειμένου να συμβάλουν στην δημιουργία της στρατηγικής.

·                  Μια Εθνική Στρατηγική για την Αντιμετώπιση της Βίας κατά των Παιδιών, θα πρέπει να περιλαμβάνει, και τους πιο κάτω άξονες, οι οποίοι αναπτύσσονται στο κείμενο που επισυνάπτεται:

·      Οικοδόμηση κουλτούρας σεβασμού των δικαιωμάτων του παιδιού

·      Νομοθετικό πλαίσιο και ανάπτυξη πολιτικών

·      Ανάπτυξη Υπηρεσιών και Μηχανισμών φιλικών προς τα παιδιά

·      Δικαστικό Σύστημα

·      Έρευνα και στατιστικά δεδομένα

2.9.       Στο πλαίσιο της διυπουργικής συνάντησης, η Υπουργός Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων συμφώνησε για την ανάγκη σφαιρικής αντιμετώπισης του θέματος, ωστόσο, υποστήριξε ότι ήδη υπάρχει σχετική στρατηγική.

2.10.   Σε συνέχεια της συνάντησης, οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας κατέγραψαν, κατόπιν σχετικής δέσμευσης που είχαν αναλάβει, τις υφιστάμενες πολιτικές που εφαρμόζουν όλες οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες, καθώς και τυχόν ανεπάρκειες που εντοπίζουν στη διαχείριση τέτοιων υποθέσεων. Η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού συνεισέφερε στην προσπάθεια και επανέλαβε για ακόμη μια φορά την πρότασή της για τη δημιουργία Εθνικής Στρατηγικής.

2.11.   Διαπιστώνω ότι μέχρι σήμερα δεν έχει αναπτυχθεί μια τέτοια Στρατηγική. Ως εκ τούτου, στη Θέση της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, αναφορικά με το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την πρόληψη, αναφορά, διερεύνηση και εκδίκαση υποθέσεων σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών στην Κύπρο, την οποία δημοσιοποίησα τον Δεκέμβριο του 2014, [3] επανέρχομαι στο θέμα σημειώνοντας τα ακόλουθα:

2.12.   «Το αποτέλεσμα της διερεύνησης, από το Γραφείο μου, σειράς παραπόνων που αφορούν σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, έχει καταδείξει ότι, στην Κύπρο ο τρόπος με τον οποίο το κράτος αντιμετωπίζει το θέμα της πρόληψης και της αντιμετώπισης της παιδικής κακοποίησης, συμπεριλαμβανομένης και της σεξουαλικής, δεν είναι συντονισμένος και στρατηγικά σχεδιασμένος. Εν ολίγοις, δεν υπάρχει μια πολυδιάστατη προσέγγιση στον αγώνα κατά της παιδικής κακοποίησης, η οποία να εμπεριέχει μια ολοκληρωμένη στρατηγική που να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στη βία ενάντια στα παιδιά και να παρέχει τεκμηριωμένες πληροφορίες για την πρόληψή της. Αντίθετα, οι ενέργειες που γίνονται είναι αποσπασματικές και δεν καλύπτουν το ευρύ φάσμα του θέματος […]

Εισηγούμαι τη δημιουργία εθνικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της παιδικής κακοποίησης στον τόπο μας, η οποία θα ανταποκρίνεται επαρκώς στο φαινόμενο και θα έχει μακροχρόνιο σχεδιασμό. Μια τέτοια στρατηγική θα επιτρέψει στις εμπλεκόμενες Υπηρεσίες, φορείς, Αρχές, να λειτουργούν αυτόνομα αλλά, παράλληλα, και ως μέρος ενός συστήματος, ώστε, να αποφεύγεται η αλληλοεπικάλυψη και να μεγιστοποιείται η αποτελεσματικότητα.

Μέρος της στρατηγικής εισηγούμαι να είναι και ο καταρτισμός σχεδίου/ σχεδίων δράσης, ώστε η προσέγγιση στο φαινόμενο να είναι συστημική και συντονισμένη. Οι ρόλοι των εμπλεκόμενων εταίρων πρέπει να καθορίζονται σαφώς, σύμφωνα με την ικανότητα του καθενός στη συλλογή πληροφοριών και τη διεξαγωγή έρευνας, την επίδραση που έχουν σε μία ή περισσότερες αιτίες/παράγοντες κινδύνου της παιδικής κακοποίησης καθώς και την παροχή υπηρεσιών στα παιδιά θύματα και τις οικογένειές τους.

2.13.   Για την επίτευξη του πιο πάνω στόχου, εισηγούμαι όπως καταρτιστεί Συντονιστική Επιτροπή, με εκπροσώπους από όλους τους εμπλεκόμενους εταίρους, η οποία θα αναλάβει τη σύνταξη και το συντονισμό στην υλοποίηση, της εθνικής στρατηγικής».

2.14.   Κλείνοντας, δεν μπορώ να μην κάνω αναφορά στις θετικές εξελίξεις που έχουν σημειωθεί το τελευταίο διάστημα σε ό,τι αφορά στην ετοιμασία στρατηγικής για την αντιμετώπιση μιας από τις απεχθέστερες μορφές βίας κατά των παιδιών, της σεξουαλικής βίας.

2.15.     Όπως είχα εισηγηθεί, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου ημερομηνίας 12/7/2015, συστάθηκε ad-hoc Υπουργική Επιτροπή, για την ετοιμασία εθνικής στρατηγικής για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση και τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Η Επιτροπή, στην οποία συμμετέχουν οι Υπουργοί Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Παιδείας και Πολιτισμού, Υγείας, Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, έχει αναθέσει το έργο της ετοιμασίας της Στρατηγικής στην κα Αναστασία Παπαδοπούλου, η οποία αναμένεται σύντομα να παρουσιάσει ενώπιον της Επιτροπής το έργο της. Εύχομαι, αυτό να είναι το πρώτο βήμα για την ετοιμασία μιας γενικής στρατηγικής κατά της βίας κατά των παιδιών.

_______________