Αισθήματα συγκίνησης και υπερηφάνειας μάς κατακλύζουν κάθε φορά που μνημονεύουμε και τιμούμε ανθρώπους, οι οποίοι στο σύντομο πέρασμά τους από τη ζωή κατάφεραν να δώσουν νόημα και περιεχόμενο σε οικουμενικές αξίες, όπως η ελευθερία και η δημοκρατία, και να γίνουν σύμβολο αγώνα, πηγή έμπνευσης και παράδειγμα αυτοθυσίας.
Ο Κυριάκος Μάτσης, για τον οποίο συγκεντρωθήκαμε σήμερα στον ιερό αυτόν χώρο, είναι ένας από αυτούς. Ο Μάτσης μορφοποίησε την έννοια της άδολης αγάπης για την Ελλάδα και για την Κύπρο, αλλά κυρίως για τους ανθρώπους, όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους, χωρίς διακρίσεις.
Γεννήθηκε στο Παλαιχώρι της Επαρχίας Λευκωσίας στις 23 Ιανουαρίου 1926, και μετά το δημοτικό σχολείο πήγε στην Αμμόχωστο και φοίτησε στο εκεί Ελληνικό Γυμνάσιο. Τα διηγήματα, οι στίχοι και τα άλλα νεανικά του κείμενα που έχουν διασωθεί, αποκαλύπτουν την αγάπη του για την πατρίδα και την ετοιμότητά του να αγωνιστεί για την απελευθέρωσή της από τον αποικιακό ζυγό.
Ως παιδί αγροτικής οικογένειας είχε βιωματική σχέση με τη γη, κάτι που καθόρισε και την απόφασή του να έρθει για σπουδές γεωπονίας εδώ στη Θεσσαλονίκη, στο Αριστοτέλειο, με υποτροφία της Κυπριακής Αγροτικής Εταιρείας.
Πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Φοιτητικής Επιτροπής Κυπριακού Αγώνα, η οποία στόχευε στην απελευθέρωση της Κύπρου και την Ένωση με την Ελλάδα. Ταυτόχρονα, έγινε μέλος της Μορφωτικής Ένωσης Εθνικοφρόνων Φοιτητών, η οποία πέραν της πολιτικής της δράσης, εργαζόταν για την παροχή βοήθειας σε άπορους σπουδαστές. Ήταν μέλος της Επιτροπής παρακολούθησης του προβλήματος των φοιτητικών διδάκτρων και, μαζί με έναν συνάδελφό του, συνέταξε υπόμνημα προς τα Υπουργεία Οικονομικών και Παιδείας.
Άξια μνείας, δείγμα του χαρακτήρα του, ήταν η εμφάνισή του ενώπιον στρατοδικείου, για να υπερασπιστεί Κύπριο φοιτητή αριστερών φρονημάτων, παρόλο ότι δεν συμφωνούσε μαζί του σε πολλά θέματα.
Μετά τον εμφύλιο περιόδευσε τη Μακεδονία, όπου εμψύχωσε στρατιώτες και κατοίκους περιοχών, ενώ το 1950 ήταν από τους πρωταγωνιστές της συλλογής υπογράφων για το Ενωτικό Δημοψήφισμα. Εδώ στη Θεσσαλονίκη γνώρισε και φιλοξένησε αρκετές φορές τον Γρηγόρη Αυξεντίου, ο οποίος υπηρετούσε στον Ελληνικό Στρατό.
Το 1952, μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, ο Κυριάκος Μάτσης γύρισε στην Κύπρο και εργαζόταν ως γεωπόνος στην Αμμόχωστο. Εντάχθηκε στην Παναγροτική Ένωση Κύπρου και προωθούσε τα δίκαια των αγροτών. Υπήρξε από την αρχή στέλεχος της ΕΟΚΑ, όπως και ο αδελφός του Γιαννάκης.
Διετέλεσε τομεάρχης της οργάνωσης στην Επαρχία Αμμοχώστου από το 1955 και τομεάρχης Κερύνειας στη συνέχεια. Συνελήφθη στις 9 Ιανουαρίου 1956, μετά από προδοσία. Κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων τον επισκέφθηκε στα κρατητήρια της Ομορφίτας ο Κυβερνήτης Harding και του πρόσφερε μισό εκατομμύριο λίρες αν αποκάλυπτε πού κρυβόταν ο αρχηγός της ΕΟΚΑ. «Ου περί χρημάτων τoν αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής», ήταν η απάντηση του Μάτση, που παραμένει ανεξίτηλα αποτυπωμένη στις λαμπρότερες σελίδες της ιστορίας μας.
Από τα κρατητήρια Ομορφίτας μεταφέρθηκε στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς, από όπου στις 13 Σεπτεμβρίου 1956 κατόρθωσε να αποδράσει και να επανέλθει στην ενεργό δράση ως τομεάρχης της Επαρχίας Κερύνειας. Στο πάτωμα ενός αγροτικού σπιτιού στο Δίκωμο, στην πλαγιά του Πενταδακτύλου, δημιούργησε το κρησφύγετό του, όμως το μυστικό αποκαλύφθηκε στους Βρετανούς. Στις 19 Νοεμβρίου 1958, το κρησφύγετό του περικυκλώθηκε από τον αγγλικό στρατό. Ο Μάτσης αρνήθηκε πεισματικά να παραδοθεί και οι Βρετανοί προχώρησαν σε ανατίναξη του κρησφυγέτου. Ο «Σταυραετός του Πενταδακτύλου» μαρτύρησε για την ελευθερία της πατρίδας μας. Έκανε πράξη αυτά που πίστευε, ότι δηλαδή η ελευθερία κερδίζεται με αίμα. Και έγινε ο ίδιος το παράδειγμα των όσων πρέσβευε.
Αποτελεί ξεχωριστή τιμή για εμένα να εκπροσωπώ την Κυβέρνηση και τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας στο μνημόσυνο του Κυριάκου Μάτση, ενός ανθρώπου ο οποίος ζούσε για τις ιδέες του, δεν ζούσε από τις ιδέες του. Ενός αγωνιστή που μέχρι το τέλος της ζωής του ήταν το ζωντανό παράδειγμα της ενότητας του λαού μας, η οποία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του αγώνα μας για δικαίωση.
Ίσως αυτή να είναι η πιο σημαντική από τις παρακαταθήκες του. Η απάντηση του Μάτση στον δυνάστη του, «ου περί χρημάτων τoν αγώνα ποιούμεθα», μοιάζει με προσταγή προς όλους μας να ιεραρχούμε το «εμείς» υπεράνω του «εγώ». Και να θέτουμε το συμφέρον της πατρίδας μας στην προμετωπίδα κάθε μας πράξης και ενέργειας.
Μνημονεύοντας τον Μάτση τιμούμε τους πολύ κοντινούς προγόνους μας, τους παππούδες μας, τους γονείς μας, τους άδολους ανθρώπους της Κύπρου που έδωσαν τα πάντα για την ελευθερία της πατρίδας μας. Είναι χάρη στον αγώνα αυτών των ανθρώπων που οι Βρετανοί αποικιοκράτες υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την Κύπρο.
Εβδομήντα χρόνια από την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ και εξήντα πέντε από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, η θυσία του Μάτση και των άλλων αγωνιστών παραμένει φωτεινή και άκρως επίκαιρη. Όπως τότε, έτσι και σήμερα, το διακύβευμα είναι το ίδιο: Η ελευθερία μας.
Η εντολή του λαού μας είναι μια: Να εργαστούμε για την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τα δεσμά της συνεχιζόμενης εδώ και 51 χρόνια παράνομης τουρκικής κατοχής, και να την επανενώσουμε. Με βάση αυτόν τον όρο εντολής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας βρίσκεται τα τελευταία δυόμιση χρόνια επικεφαλής της μεγάλης προσπάθειας για τη δημιουργία των συνθηκών που θα οδηγήσουν σε επανέναρξη του διαλόγου για λύση του Κυπριακού στη βάση του συμφωνημένου πλαισίου και του διαπραγματευτικού κεκτημένου, που θα λαμβάνει υπόψη τις αρχές και αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).
Αυτή είναι η κορυφαία μας προτεραιότητα, η μεγαλύτερη μας υποχρέωση και η πιο ευγενής φιλοδοξία μας.
Παρά την αρνητική στάση της τουρκικής πλευράς έγιναν αρκετά μικρά, αλλά ουσιαστικά βήματα, που μας επιτρέπουν να αισιοδοξούμε ότι το απαράδεκτο στάτους κβο δεν θα κρατά εγκλωβισμένο το μέλλον της χώρας μας και του λαού μας.
Αντιλαμβανόμαστε τις δυσκολίες που υπάρχουν, όμως είναι μέσα σε αυτό το δύσκολο περιβάλλον, εν μέσω μάλιστα δύο πολέμων, και μετά από τις επίμονες προσπάθειες του Προέδρου της Δημοκρατίας που ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών διόρισε Προσωπική Απεσταλμένη και συγκάλεσε δύο άτυπες διευρυμένες συναντήσεις για το Κυπριακό. Είναι μέσα σε αυτό το δυσχερές περιβάλλον που η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διόρισε τον τέως Ευρωπαίο Επίτροπο Johannes Hahn ως Προσωπικό της Απεσταλμένο για το Κυπριακό.
Προσβλέπουμε στην κάθοδο της κας Holguín για την προετοιμασία της επόμενης άτυπης διευρυμένης συνάντησης που προανήγγειλε ο Γενικός Γραμματέας. Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης είναι έτοιμος να συναντηθεί και να συνομιλήσει με τον νέο ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας, χωρίς όρους, χωρίς προϋποθέσεις, αρκεί η προσπάθεια να μην εκφεύγει από το συμφωνημένο πλαίσιο.
Ταυτόχρονα με τις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού, εργαζόμαστε για την ενίσχυση όλων των παραγόντων ισχύος της χώρας μας στο εσωτερικό, αλλά και το εξωτερικό.
Στο εσωτερικό ασταμάτητη είναι η προσπάθειά της Κυβέρνησης για συνεχείς μεταρρυθμίσεις, για εκσυγχρονισμό των θεσμών, για την ενίσχυση του Κράτους Δικαίου, την πάταξη της διαφθοράς, την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, την αναβάθμιση της αποτρεπτικής ισχύος της πατρίδας μας, την επένδυση στην κοινωνική πρόνοια και την εμπέδωση του αισθήματος ασφάλειας στους πολίτες μας. Για να επιτευχθούν όλα αυτά, προϋπόθεση είναι μια ισχυρή και ανθεκτική οικονομία.
Σε διεθνές επίπεδο, η Κυπριακή Δημοκρατία βαδίζει στον δρόμο της ευθύνης, και μέσα από συγκεκριμένες πρωτοβουλίες γίνεται κόμβος σταθερότητας, διαμετακομιστικός σταθμός ασφαλούς απομάκρυνσης αμάχων, διάδρομος μεταφοράς ανθρωπιστικής βοήθειας, και λιμάνι ασφάλειας και σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή, μια περιοχή ιδιαίτερης γεωστρατηγικής σημασίας.
Σε λιγότερο από 50 μέρες η Κυπριακή Δημοκρατία θα αναλάβει για δεύτερη φορά την άσκηση της εξάμηνης προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ. Πρόκειται για μια εθνική αποστολή, την οποία θα φέρουμε εις πέρας με επιτυχία. Η επικείμενη ανάληψη της Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ είναι και μια σημαντική ευκαιρία για την ανάδειξη του ενεργού και ουσιαστικού ρόλου της πατρίδας μας, η οποία δηλώνει παρούσα στις μεγάλες προκλήσεις.
Παρά τον διοικητικό και εδαφικό ακρωτηριασμό που υφίσταται η πατρίδα μας εξαιτίας της παράνομης κατοχής, κοιτάζουμε το μέλλον με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία, έχοντας τη βαθύτατη πεποίθηση ότι θα έρθει η μέρα που ελεύθερη και ενωμένη θα προσφέρει σε όλους τους νόμιμους κατοίκους τις συνθήκες ασφάλειας και ευημερίας. Και όπως έγραφε ο Μάτσης, «εκείνο που έχει αξία είναι να τη ζουν αυτοί που την ποτίζουν με τον ιδρώτα τους και να περπατούν πάνω της ελεύθεροι, διαφεντευτές της, κυρίαρχοί της. Ν’ αναπνέουν περήφανοι τον αέρα της, που να ‘ναι αέρας δροσιάς, ομορφιάς, λεβεντοσύνης».
Αυτή δεν είναι ευχή, είναι οφειλή προς τους ήρωές μας, όπως ο Κυριάκος Μάτσης, τον οποίο τιμούμε σήμερα, εδώ στη θαλασσοφίλητη Θεσσαλονίκη, που τόσο αγάπησε. Σε λίγο θα καταθέσουμε δάφνινο στεφάνι στην προτομή του, σύμβολο παντοτινής ευγνωμοσύνης. Μαζί με την υπόσχεση πως θα κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν, για να φανούμε αντάξιοι της δικής του θυσίας.
