Επιμνημόσυνος λόγος του Υπουργού Δικαιοσύνης κ. Ιωνά
Νικολάου
στο ετήσιο μνημόσυνο του ήρωα Δημήτρη Χάματσου
Κατακλυσμένοι από αισθήματα
ευλάβειας και εθνικής συγκίνησης τελούμε και φέτος το εθνικό και θρησκευτικό
μνημόσυνο του ήρωα του Ιδαλίου και της ιδιαίτερής μας πατρίδας Δημήτρη Χάματσου.
Του μάρτυρα μαθητή που πριν από πενήντα χρόνια προασπίστηκε τη συνταγματική
ακεραιότητα της νεοσύστατης κυπριακής πολιτείας μέχρις εσχάτων.
Φάρος για τον αντικατοχικό μας
αγώνα, ιστορική υπενθύμιση ενότητας και ομοψυχίας, τα εθνικά μνημόσυνα των ηρώων
μας αποτελούν παράλληλα υπόμνηση για επαγρύπνηση επί των εθνικών επάλξεων. Και
αυτήν ακριβώς την πολύτιμη αξιακή τους παρακαταθήκη οφείλουμε να διασώσουμε και
να διαδώσουμε με εκδηλώσεις όπως η σημερινή.
Γι’ αυτό απονέμουμε τα εύσημα στην
οικογένεια Χάματσου καθώς και στο προσφιλές σωματείο Χαλκάνωρ Ιδαλίου για τη
συνέχιση της πραγματικά αξιέπαινης πατριωτικής τους προσπάθειας.
Η θύμηση σήμερα στρέφεται πίσω,
στην πολυτάραχη περίοδο που ακολούθησε τη σύσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στα
γεγονότα και στις καταστάσεις εκείνες που μπόλιασαν εν πολλοίς τις μετέπειτα
εξελίξεις και καθόρισαν το μέλλον των επερχόμενων γενεών. Σε εκείνες τις
καταστάσεις που δυστυχώς ούτε μας δίδαξαν ούτε και μας συνέτισαν ιστορικά. Όπως
το αποτύπωσε ο Παντελής Μηχανικός: «Δέκα χρόνια μας έστελλε τις μέλισσες του ο
Ονήσιλος».
Αναζητώντας τα βήματα του
τιμώμενου ήρωα, γυρίζουμε σήμερα πίσω τον χρόνο. Γόνος της πολυμελούς
οικογένειας του Νικόλα και της Μηλιάς Χάματσου, ο Δημήτρης αντικρίζει το πρώτο
φως της ζωής στο Δάλι το 1945. Αδέρφια του ο Ανδρέας, ο Θεοδόσης, ο Τάσος, ο
Μιχάλης και η Μαρούλα. Μετά το δημοτικό, συνεχίζει τη φοίτηση του στο Παγκύπριο
Γυμνάσιο Λευκωσίας και από την τρίτη τάξη μεταγράφεται στη Σχολή Λαμπράκη.
Παράλληλα, δεν παραλείπει να
συμπαραστέκεται στα άχθη της καθημερινότητας, στηρίζοντας αγόγγυστα τους γονείς
του στις αγροτικές τους ασχολίες. Εργατικός και μετρημένος, θα ξεχωρίσει σύντομα
από τους συνομήλικούς του, και η πολυσχιδής του προσωπικότητα γοητεύει τους
συγχωριανούς που τον καμαρώνουν μαζί με την οικογένειά του.
Κοινός παρανομαστής της νεανικής
ζωής του Δημήτρη ήταν ο Αθλητικός Μουσικός Όμιλος Χαλκάνωρ Ιδαλίου. Πάθος του
αποτελεί το ποδόσφαιρο, στο οποίο μάλιστα διακρίνεται με την προσωνυμία
«Περσέας». Στις αγαπημένες του ενασχολήσεις περιλαμβάνονται η ποίηση, η
ζωγραφική και η μελέτη βιβλίων. Μέσα από τα βιβλία γνωρίζει τις ενδοξότερες
στιγμές του εθνικού μας παρελθόντος και τα σπουδαιότερα επιτεύγματα του
ελληνικού πνεύματος.
Μεγαλωμένος, λοιπόν, σε ατμόσφαιρα
βαθιάς χριστιανικής ευσέβειας και ελληνικής αρετής, ο Χάματσος δεν μπορούσε παρά
να κλείσει από ενωρίς στην καρδιά του την αγάπη για τον Χριστό και την πατρίδα.
Μια πατρίδα την οποία βλέπει να ασφυκτιά κάτω από τη βρετανική κυριαρχία, και η
ψυχή του λαχταρά καρτερικά τη δοξασμένη ημέρα της λευτεριάς.
Είναι βέβαιος ότι το πλήρωμα του
χρόνου έχει φτάσει. Τα Οκτωβριανά του ‘31 απέδειξαν εμπράκτως στον κατακτητή ότι
οι αφελληνιστικές διαθέσεις τους ήταν καταδικασμένες σε αποτυχία. Ότι η εθνική
μας συνείδηση παρέμενε ακέραια μέσα και μετά από τους τόσους αιώνες ξένης
επικυριαρχίας. Η αθρόα, ίσως η μεγαλύτερη σε αναλογία συμμετοχή της Κύπρου στο
πλευρό των συμμάχων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πιστέψαμε ότι είχε έρθει ώρα
να δικαιωθεί.
Ο πεντάχρονος Δημήτρης βλέπει τους
συγχωριανούς του να προσέρχονται στο ενωτικό δημοψήφισμα του 1950 και να
τάσσονται αναφανδόν υπέρ. Λίγα χρόνια αργότερα, μαθαίνει για το «ουδέποτε» του
Χόμπκινσον και την ιστορική 1 η Απριλίου του ’55 και βιώνει τον κόσμο
του ονείρου και του παραμυθιού να ζωντανεύει.
Για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, τα
νιάτα της Κύπρου, η γενιά της ΕΟΚΑ, σέρνει τον χορό της επανάστασης και το
σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» αντηχεί μέσα από την επανάσταση του ’21 σε
ολόκληρο το νησί. Κάτω από το πρόσταγμα του Γεώργιου Γρίβα, οι ελληνόψυχοι
αγωνιστές αποδεικνύονται πανελεύθεροι.
Προκαλούν συγκίνηση ανά το
παγκόσμιο, θεμελιώνοντας με το αίμα τους, τόπους θυσίας όπως το Δίκωμο και το
Λιοπέτρι. Προκαλούν διεθνή αγανάκτηση και θαυμασμό, εξευτελίζοντας τον θάνατο
στον Μαχαιρά και στο ικρίωμα της αγχόνης. Την εθνική μας εποποιία, τις
ενδοξότερες στιγμές του εθνικού μας βίου, σύντομα διαδέχονται τα δίσεκτα
χρόνια.
Οι Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου
καταλήγουν στο δοτό Σύνταγμα και στον ενταφιασμό της ιδέας της Ένωσης.
Τρισχειρότερα δε, η αποδοχή της κυβέρνησης Καραμανλή να συμμετάσχει σε κοινή
διάσκεψη με την Τουρκία για το Κυπριακό αποδεικνύεται καταστροφική. Από την
απεμπόληση κάθε αξίωσης με τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, η Τουρκία σε λίγους
μήνες, και συναινούντος του ελληνισμού, αποκτά με την ανακήρυξη του νέου κράτους
ρόλο εγγυήτριας δύναμης.
Τα αγγλοτουρκικά διχοτομικά σχέδια
εμφυτεύονται στο νέο κράτος και επισφραγίζονται με την υπογραφή των τριών
διεθνών συνθηκών μεταξύ της Ελλάδας, της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ήδη από 1957 και τις ευλογίες των Άγγλων, ο τουρκικός σωβινισμός με δόρυ την
ΤΜΤ, είναι στραμμένος εναντίον των Ελλήνων της Κύπρου. Οι επιθέσεις, οι
εμπρησμοί και λεηλασίες, οι κακοποιήσεις και δολοφονίες με αποκορύφωμα τη σφαγή
στο Κιόνελλι, δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για τα κυοφορούμενα σχέδια της
Άγκυρας.
Με τη Δημοκρατία να ταλανίζεται
από την ανυποταγή των Τουρκοκυπρίων, η πλήρης αποσταθεροποίηση αποτελεί απλά
θέμα χρόνου. Η πρόταση των δεκατριών σημείων από τον Πρόεδρο Μακάριο για
τροποποίηση του δυσλειτουργικού Συντάγματος παρέχει στους Τούρκους την αφορμή
που επιζητούν για χρόνια.
Ο κυπριακός λαός βιώνει τα
«ματωμένα Χριστούγεννα» του ‘63 και μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου, η Λευκωσία
διαχωρίζεται από την «πράσινη γραμμή». Παρά τις ειρηνευτικές ζυμώσεις, οι
συγκρούσεις εξαπλώνονται στα υπόλοιπα αστικά κέντρα καθώς και στην επαρχία. Η
τουρκοκυπριακή ηγεσία και η ΤΜΤ εξαναγκάζουν βίαια τους Τουρκοκύπριους σε
προσφυγοποίηση με τη δημιουργία αμιγώς τουρκικών θυλάκων.
Σε αυτό το πλαίσιο, στις 6
Φεβρουαρίου του 1964, Τούρκοι συμμορίτες επιτίθενται σε Ελληνοκύπριους που είχαν
μεταβεί παρά το τουρκοκυπριακό χωριό Άγιος Σωζόμενος με σκοπό να θέσουν σε
λειτουργία γεώτρηση.
Αναφέρουν την επομένη οι
εφημερίδες: «Τούρκοι στασιαστές προκάλεσαν χθες νέαν αιματηρή τραγωδία (…).
Ενεδρεύοντες παρά το τουρκικό χωριό Άγιος Σωζόμενος, πυροβόλησαν εναντίον
διερχόμενου αυτοκινήτου με αποτέλεσμα να φονευθούν δύο Έλληνες και να
τραυματιστούν άλλοι πέντε».
Αμέσως σημαίνει συναγερμός στο
κέντρο και μια αστυνομική περίπολος καταφθάνει από τη Λευκωσία. Με τον μικτό
Κυπριακό Στρατό να βρίσκεται υπό διάλυση, οι αστυνομικοί αναζητούν εθελοντές από
το Δάλι με σκοπό την τιμωρία των ενόχων του στυγνού και απρόκλητου
εγκλήματος.
Το πρωί εκείνο, ο τελειόφοιτος
Δημήτρης μελετά στο σπίτι του για τις επερχόμενες εξετάσεις στα μαθηματικά. Το
τραγικό μαντάτο, για όσους τον γνώρισαν, δεν θα μπορούσε να τον αφήσει αδιάφορο.
Με το που πληροφορείται τα γεγονότα, εξοπλίζεται και χωρίς χρονοτριβή ανεβαίνει
στο όχημα για τον Άγιο Σωζόμενο. Η ώρα είναι μόλις 9 το πρωί.
Στη επίθεση που εξαπολύεται και
στη μάχη που ακολουθεί, ο Δημήτρης πολεμά με θάρρος και αποφασιστικότητα.
Αποδεικνύει την ακλόνητη πίστη του στα ιδανικά που υπερασπίζεται. Αποδεικνύει
ότι το πενταπόσταγμα του απελευθερωτικού μας αγώνα έχει καθαγιάσει τη ψυχή του
με τα νάματα του ελληνισμού.
Στον ορυμαγδό της μάχης,
αναλαμβάνει να απομακρύνει τον επικεφαλής λοχαγό των ελληνικών δυνάμεων που
αιμορραγεί. Αφού τον εναποθέτει σε ασφαλή τοποθεσία, γυρίζει στο θέατρο της
σύγκρουσης για να βοηθήσει εκ νέου δεύτερο τραυματία αστυνομικό.
Καθοδόν πυροβολείται άνανδρα από
τους Τούρκους εξτρεμιστές και το κορμί του λυγίζει, αγκαλιάζοντας τον πληγωμένο
συνάδελφό του την ώρα που ξεψυχά. Στον άνθος της νιότης του, σε εκείνο τον κάμπο
στον Άγιο Σωζόμενο, ο εθελοντής Δημήτρης Χάματσος αφήνει το αίμα του σπονδή στον
βωμό των άφθορων αξιών της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Σε εκείνο τον κάμπο η
Ιστορία, κρίνοντας το παροιμιώδες θάρρος και το απαράμιλλο ελληνοχριστιανικό του
ήθος, τον κατέταξε στο Πάνθεον των Ελλήνων Ηρώων.
Παντοτινά υπόχρεοι, τιμούμε και
μνημονεύουμε σήμερα και τη θυσία των υπόλοιπων πέντε ηρωικώς πεσόντων κατά τη
μάχη του Αγίου Σωζομένου. Των μελών της αστυνομικής δύναμης:
• Ανδρέα
Χριστοφίδη από τον πάνω Αμίαντο,
• Ανδρέα
Λουκά από την Αναρίτα
• Τάσο
Κωνσταντίνου, με καταγωγή από την Αναφωτία
•
Χαράλαμπο Βαρνάβα, με καταγωγή τη Λακατάμια, και
• του
αγροφύλακα Τάκη Μιχαήλ από το Πυρόϊ,
που επίσης υπερασπίστηκαν το κράτος από την τουρκική
συνομωσία κατάλυσής του.
Η τουρκοκυπριακή ανταρσία δίνει τα
επόμενα χρόνια θέση στην εσωτερική διχόνοια. Τα εμφιλοχωρούντα ζιζάνια της
διάσπασης οδηγούν την πλευρά μας στον φανατισμό και την πόλωση. Η προαιώνια
κατάρα του έθνους κατατρώει και αυτή τη φορά τις ελληνικές σάρκες. Η εκδήλωση
της βάρβαρης τουρκικής εισβολής, το καλοκαίρι του ‘74, δεν αποτελεί απρόβλεπτη
κατάληξη. «Δέκα χιλιάδες μέλισσες μας έστειλε ο Ονήσιλος». Και τις
αγνοήσαμε.
Ελληνίδες και Έλληνες,
Η Κύπρος των τελευταίων χρόνων δεν
είναι αυτή που οραματιστήκαμε. Δεν είναι αυτή για την οποία η γενιά του ‘55-‘59
θυσίασε τα εκλεκτότερα παλικάρια της. Δεν είναι αυτή για την οποία ο Χάματσος
και οι υπόλοιποι πεσόντες του ‘63-‘64 αγωνίστηκαν. Το δράμα των συγγενών των
αγνοουμένων κατά το 1974 εξακολουθεί να συνεχίζεται. Πολλοί πρόσφυγες
συμπατριώτες μας δοκιμάζονται ακόμα στους συνοικισμούς και στη βιοπάλη.
Βιοπάλη η οποία έγινε σήμερα
περισσότερο έντονη και για περισσότερους αδερφούς συμπολίτες μας. Επιτρέψετέ μου
στο σημείο αυτό να επαναλάβω την προσωπική μου πεποίθηση: Ότι τα αίτια που
οδήγησαν την πατρίδα μας στη κρίση δεν υπήρξαν κατεξοχήν οικονομικά. Οφείλουμε
δυστυχώς να συνειδητοποιήσουμε ότι πίσω από την κατάρρευση της οικονομίας μας
κρύβεται η ηθική και πνευματική μας χρεοκοπία.
Στο όνομα της δήθεν προόδου και
του σύγχρονου τρόπου ζωής παρείσφρησε η ιδιοτέλεια και το συμφέρον. Η διολίσθηση
στη διαφθορά και την ανομία. Η επιδίωξη του ακοπίαστου και γρήγορου πλουτισμού
μας αλλοτρίωσε και μας απαξίωσε. Μας αλλοτρίωσε από τις ελληνικές και
οικουμενικές αξίες. Από τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη που γαλούχησαν τον Δημήτρη
Χάματσο και τους συναγωνιστές του. Από αυτά τα ιδανικά που μας χάριζαν πάντοτε
τις ενδοξότερες στιγμές του εθνικού μας βίου.
Την αναβίωση αυτού του κώδικα
ηθικής επιδιώκουμε σήμερα. Χωρίς αυτό να σημαίνει, και το τονίζω, ότι θα
αρκεστούμε μόνο σε ηθικές ή λεκτικές καταδίκες. Αυτοί που ευθύνονται για τη
διολίσθηση της οικονομίας μας, οι εγκληματίες «λευκού κολάρου», θα καταβάλουν το
τίμημα του νόμου. Είτε είναι ημέτεροι είτε ανήκουν στην κοσμική ελίτ. Όποιοι και
εάν είναι. Όπου και εάν ανήκουν, να είναι έτοιμοι σύντομα να απολογηθούν ενώπιον
της Δικαιοσύνης.
Όσον αφορά το εθνικό μας ζήτημα,
ας μην ξεγελιόμαστε από την κατ’ ευφημισμό νηνεμία. Η μη λύση του Κυπριακού ούτε
είναι ούτε και μπορεί να αποτελέσει λύση για την πλευρά μας. Η παγίωση των
τετελεσμένων μας οδηγεί ολοένα και πιο κοντά στην de jure διχοτόμηση της
πατρίδας μας και στη συνεπακόλουθη μεταβίβαση των κατεχόμενων εστιών μας στην
Τουρκία. Μια Τουρκία η οποία, όπως αποδεικνύει σχεδόν καθημερινά και δεδομένων
των χρόνιων εσωτερικών της προβλημάτων, δεν θα διστάσει να εξαγάγει την κρίση
στην Κύπρο και στο Αιγαίο.
Η διασφάλιση θεμελιακών αρχών όπως
η μία κυριαρχία, η μία ιθαγένεια και η μία διεθνής προσωπικότητα, που
περιλαμβάνονται στο Κοινό Ανακοινωθέν, δεν αποτελούν υπαναχώρηση. Η διασφάλιση
της εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για το σύνολο των Κυπρίων, όπως και η
εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου, κάθε άλλο παρά απειλούν τα καλώς νοούμενα
συμφέροντα της πλευράς μας.
Αυτές οι αρχές και αξίες αποτελούν
για την πλευρά μας αδιαπραγμάτευτο κεκτημένο δικαίου και θα συνεχίσουν να
αποτελούν αμετάβλητο φάρο διαπραγματευτικού προσανατολισμού. Ως Κυβέρνηση
διατρανώνουμε με πάσα σαφήνεια ότι αυτή μας η αγωνία και αυτός μας ο αγώνας δεν
σημαίνουν ούτε μερική ούτε γενική αβαρία.
Όσο και αν προσπαθούν ορισμένοι να
την παρουσιάσουν ως τέτοια. Όσο και εάν επιθυμούν να προσδέσουν τις προσπάθειες
επίλυσης του Κυπριακού στο άρμα των εσωκομματικών ή των προσωπικών τους
επιδιώξεων. Ας κατανοήσουν επιτέλους ότι το μέλλον των κομμάτων τους εξαρτάται
από το μέλλον της πατρίδας. Σε καμιά περίπτωση το αντίστροφο.
Στις δεδομένες οικονομικές και
πολιτικές αντιξοότητες, ας αποδείξουμε για ακόμη μια φορά την εφαρμογή μιας
διαχρονικής αλήθειας: Ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε άνθρωποι της υπέρβασης. Ότι
εμείς οι Έλληνες μπορούμε να ομονοήσουμε και στις καλές και στις κακές
περιόδους. Μακριά από μικρότητες. Μακριά από μυωπικά και ιδιοτελή συμφέροντα.
Για ποιες πολιτικές διαφορές μας επιτρέπεται σήμερα να διασταυρώνουμε ξίφη, όταν
γνωστοί και φίλοι μας δοκιμάζονται στην ανεργία; Όταν παιδιά της Κύπρου
στερούνται των βασικών αγαθών. Όταν η πατρίδα μας βρίσκεται προ του φάσματος της
διχοτόμησης και τα κατεχόμενα μέρη μας δυνατόν να αποτελέσουν ακόμα μια άλλη
χαμένη πατρίδα.
Έφτασε η ώρα της υπέρβασης. Έφτασε
η ώρα της προσωπικής επανάστασης του κάθε ενός από εμάς που θα μας οδηγήσει στην
πολιτική και κοινωνική συλλογικότητα. Στην εθνική ομοψυχία. Ήρθε η ώρα να
αναζητήσουμε απαντήσεις στο ερώτημα «Τι κάναμε εμείς για την πατρίδα» και όχι
στο τι η πατρίδα μπορεί να πράξει για εμάς.
Αυτή είναι η υπέρβαση που θα
δικαιώσει όσους θυσιάστηκαν διαχρονικά για το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας.
Αυτό είναι το ιστορικό μας χρέος έναντι στις απελθούσες και επερχόμενες γενεές
των Ελλήνων της Κύπρου. Και σε αυτή μας την οφειλή ας έχουμε αείποτε φάρο
αγωνιστικότητας και έμπνευσης τη ζωή και το παράδειγμα αυτοθυσίας που μας
καταλείπει ο τιμώμενος σήμερα ήρωας.
Αιωνία σου η μνήμη, αθάνατε νεκρέ, Έλληνα ήρωα Δημήτρη
Χάματσε.
______________
