O
Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων κ. Γιαννάκης Λ. Ομήρου απηύθυνε
σήμερα ομιλία στην Ημερίδα που διοργανώνει το Τμήμα Νομικής του
Πανεπιστημίου Κύπρου και το Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου με
θέμα «Οι επιπτώσεις της κρίσης στη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και
στις συνταγματικές τάξεις των κρατών μελών», στην αίθουσα «Αναστάσιος
Λεβέντης» στην Πανεπιστημιούπολη. Μιλώντας κατά την πρώτη ενότητα της
Ημερίδας με τίτλο «Ο Φίλος της Κύπρου Δημήτρης Τσάτσος», ο κ. Ομήρου
είπε:
«Είναι με έντονη συγκίνηση που παρευρίσκομαι
σε αυτή την εκδήλωση. Γιατί για μένα ο Δημήτρης Τσάτσος, πέρα από
κορυφαίος πανεπιστημιακός, αγωνιστής της αντιδικτατορικής πάλης, της
μαχόμενης πολιτικής, και μέγας ευρωπαϊστής, υπήρξε και ένας ακριβός
φίλος. Ο Δημήτρης Τσάτσος της Ελλάδας, της Κύπρου, ολόκληρου του
Ελληνισμού, της Ευρώπης.
Τα λόγια μοιάζουν φτωχά και ανήμπορα να
περιγράψουν το ανάστημα και τις διαστάσεις της προσωπικότητας και της
προσφοράς του Δημήτρη Τσάτσου. Και δηλώνω αδύναμος να απαριθμήσω τις
αρετές και να καταγράψω την κορυφαία και πολυσήμαντη συμβολή του στους
αγώνες και τις προσπάθειες του Ελληνισμού και της Ευρώπης, στην
επιστήμη, στην αποκατάσταση και την εμπέδωση της Δημοκρατίας, στην
υλοποίηση του οράματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Αν υπάρχει ωστόσο κάτι που μπορεί με
βεβαιότητα να λεχθεί είναι ότι ο Δημήτρης Τσάτσος ως κορυφαίος
επιστήμονας και πολιτικός- αγωνιστής αποτέλεσε την τέλεια, ιδανική και
αρμονική σύζευξη επιστήμης και πολιτικής. Γιατί ως επιστήμονας του
Συνταγματικού Δικαίου υπηρέτησε τη ζώσα πολιτική πραγματικότητα, τους
αγώνες και τις αγωνίες των πολιτών. Μας δίδαξε ότι «το Δίκαιο και
ιδιαίτερα το Σύνταγμα είναι η αφηρημένη έκφραση της ιστορικότητας μιας
κοινωνίας».
Το εξουσιαστικό πολιτικό φαινόμενο της
οργανωμένης συμβίωσης μέσα από τη λειτουργική συνένωση Δικαίου και
Κοινωνίας υπερβαίνει την αντίθεση κράτους και κοινωνίας, εξουσίας και
κοινωνίας. Γι’ αυτό υιοθετεί τον όρο «πολιτεία» αντί του όρου «κράτος»,
γιατί απορρίπτει τη λογική της εξουσιαστικής ισχύος και το στοιχείο της
βίας, του αυταρχισμού και του κρατικού καταναγκασμού. Αυτή ακριβώς
είναι η επίδραση του πολιτικού πάνω στον επιστήμονα - συνταγματολόγο.
Το Σύνταγμα, έγραφε, δεν είναι αγορανομικός
κώδικας, ούτε κώδικας οδικής κυκλοφορίας. Και δεν τρέφεται με τις
κυρώσεις και τον καταναγκασμό. Η ισχύς και η αποτελεσματικότητα του
περνά από τη δοκιμασία της μεγάλης κύρωσης που είναι η δημοκρατική
νομιμοποίηση του. Σύνταγμα και πολιτική υπ’ αυτή την έννοια ταυτίζονται
κατά την Αριστοτελική Θεώρηση. «Επεί δε πολιτεία μεν και πολίτευμα
σημαίνει ταυτόν, πολίτευμα δ’ εστί το κύριον των πόλεων, ανάγκη δ’ είναι
κύριον ή ένα ή ολίγοις, ή οι πολλοί προς το κοινό συμφέρον άρχωσι».
Τί κυρίως υπήρξε τελικά ο Δημήτρης Τσάτσος;
Ένας ακαδημαϊκός, ένας δάσκαλος, ένας επιστήμονας ερευνητής, ένας
αγωνιστής της μαχόμενης πολιτικής;
Στην πραγματικότητα υπήρξε η αρμονική
συνύπαρξη όλων αυτών των ιδιοτήτων. Ως λειτουργός της επιστήμης δεν
υποτάσσεται στη λογική και το βωμό μιας αποστεωμένης συντηρητικής
αντίληψης που απομονώνεται από τη ζώσα κοινωνική και πολιτική
πραγματικότητα. Γι’ αυτό τον βλέπουμε στις επάλξεις για την υπεράσπιση
της Δημοκρατίας. Πρωτομάχο αγωνιστή του αντιδικτατορικού αγώνα του
ελληνικού λαού κατά της επτάχρονης τυραννίας. Γι’ αυτό η δικτατορία του
απαγορεύει να λειτουργήσει ως πανεπιστημιακός δάσκαλος. Γι’ αυτό
συλλαμβάνεται και φυλακίζεται στα κολαστήρια του Ειδικού Ανακριτικού
Τμήματος της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας-ΕΑΤ /ΕΣΑ. Γι’ αυτό
αργότερα, ως Υφυπουργός Ανώτατης Παιδείας στην Κυβέρνηση Εθνικής
Ενότητας, είναι ο αρχιτέκτονας της αποχουντοποίησης των Πανεπιστημίων
και της δημοκρατικής τους οργάνωσης.
Παρών και πρωταγωνιστής αργότερα ως μέλος
της Βουλής των Ελλήνων για τη σύνταξη ενός Δημοκρατικού Συντάγματος στην
Ε’ Αναθεωρητική Βουλή. Και ως μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από το
1994 καταθέτει την επιστημονική του προσφορά για το ζήτημα της σύνταξης
ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Η θεσμική θέση των ευρωπαϊκών πολιτικών
κομμάτων, η Συνθήκη του Άμστερνταμ, η Διακυβερνητική Διάσκεψη της
Νίκαιας και η κατάρτιση της Ευρωπαϊκής Χάρτας των θεμελιωδών
Δικαιωμάτων, φέρουν την καθοριστική και ανεξίτηλη σφραγίδα του. Αλλά
τεράστια υπήρξε και η συμβολή του Δημήτρη Τσάτσου στους προβληματισμούς
για το συνταγματικό μέλλον της Ευρώπης.
Ανεκτίμητη ακόμα είναι η προσφορά του στη
θεμελίωση και ανάπτυξη της Συνταγματικής Επιστήμης και της
Πολιτειολογίας αλλά και πολύτιμος, πρωτοποριακός και καινοτόμος ο
επιστημονικός και πολιτικός του ρόλος και λόγος στο εν εξελίξει
ευρισκόμενο θεσμικό ευρωπαϊκό φαινόμενο. Και σήμερα που η Ευρώπη περνά
μια βαθιά κρίση ταυτότητας πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής αλλά
και επαναπροσδιορισμού των στόχων και οραμάτων, ο λόγος του Δημήτρη
Τσάτσου είναι εξαιρετικά επίκαιρος. Έλεγε, στις 6 Δεκεμβρίου του 2001,
στην αντιφώνηση του για την αναγόρευση του σε Επίτιμο Διδάκτορα της
Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης:
“Τροχοπέδη στην ευρωπαϊκή εξέλιξη αποτελούν
οι άκριτα βιαστικοί, εκείνοι που νομίζουν πως με την πλήρη
συνταγματοποίηση μπορούν να καθυποτάξουν μια αντίθετη πραγματικότητα κι
όχι εκείνοι που επιχειρούν να διαβάσουν το ιστορικό εφικτό. Οι πρώτοι κι
όχι οι δεύτεροι είναι οι πραγματικοί αντιευρωπαϊστές! Κι ας μην ξεχνάμε
τα λόγια του Lionel Jospin ‘Αισθάνομαι ευρωπαίος, υπό τον όρο ότι δεν
θα καταργηθεί ως κράτος ούτε η Γαλλία ούτε καμία άλλη χώρα’.
Η θεσμική εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν
μπορεί παρά να είναι συνάρτηση της εξέλιξης του συσχετισμού των δυνάμεων
στον ευρωπαϊκό χώρο, συνάρτηση της ιστορικής εξέλιξης του κόσμου,
συνάρτηση της βούλησης και της ανάγκης των γενεών που έρχονται”.
Και ολοκλήρωσε την ομιλία του ο Δημήτρης
Τσάτσος με τα εξής: “Τώρα που τέλειωσα, ο νους μου πηγαίνει, άθελα μου,
στον Προκρούστη. Τον θυμάστε: Ο Προκρούστης ήταν απάνθρωπος, διότι η
κλίνη του εξέφραζε την υπαγωγή του κόσμου σε ένα είδος σχηματικής,
δηλαδή τυπικής λογικής. Και ο μεν Προκρούστης δεν υπήρξε. Σήμερα όμως
υπάρχουν Προκρούστες που θέλουν την Ευρωπαϊκή Ένωση αμήχανη και
τετραγωνισμένη στο σχήμα και τα δεδομένα της δικής τους κλίνης.
Η Ευρώπη όμως δεν θα επιβιώσει με
Προκρούστες. Για την Ευρώπη ζητούνται εμπνευστές. Τα μεγαλειώδη στην
ιστορία -και η ενωσιακή διαδικασία εντάσσεται σε αυτά- θέλουν γνώση,
ιστορική ενόραση, κοινωνική ευαισθησία, θέλουν τη συναρπάζουσα σύνθεση
μεγάλου νου και μεγάλης καρδιάς. Και θέλουν λαούς που κάποτε να
ξαναπιστέψουν στην πολιτική, όχι ως τεχνική της γραφειοκρατικής
αποτελεσματικότητας, αλλά ως τέχνη της δημοκρατικής νομιμοποίησης.
Αντί της τυπικής λογικής του Προκρούστη
-αυτό ήθελα σήμερα όλο κι όλο να πω- προτείνω την ιστορική λογική, τη
σκέψη ως τέχνη και όχι ως τεχνική, την επιστήμη όχι ως εκβιάζουσα αλλά
ως συνοδεύουσα την εξέλιξη, την πολιτική όχι ως οργάνωση συμφερόντων
αλλά ως διαδικασία συνοχής. Για να αγαπήσουμε ξανά την Ευρώπη μας. Όσο
τον τελικό λόγο έχει η ιστορία, ποτέ δεν είναι αργά”.
Αμέτρητες οι διακρίσεις της καταξίωσης και
της αναγνώρισης της πολυσήμαντης προσφοράς του. Ανάμεσα σε αυτές το
«Πολιτιστικό Βραβείο Ευρώπη 1995» και η ύψιστη διάκριση της
Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας.
Όμως, υπήρξε και απόλυτη η ταύτιση του
Δημήτρη Τσάτσου με τους αγώνες και τις αγωνίες του κυπριακού Ελληνισμού.
Αθεράπευτος εραστής της Κύπρου, μόνιμα αγωνιών και αγωνιζόμενος για τη
δικαίωση του λαού μας τις τελευταίες δεκαετίες. Η Άννυ που έφυγε τόσο
νωρίς και που τη θυμόμαστε με αγάπη, στερέωσε ακόμα πιο πολύ αυτό το
σφοδρό έρωτα του Δημήτρη Τσάτσου με την Κύπρο. Πλήθος οι γνωματεύσεις
του και οι πολύτιμες συμβουλές του στους κατά καιρούς Προέδρους της
Κύπρου και προς το Εθνικό Συμβούλιο στις διάφορες φάσεις του κυπριακού
προβλήματος. Η ευρωπαϊκή ενσωμάτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας, που
υπήρξε το μεγαλύτερο πολιτικό και διπλωματικό επίτευγμα του Ελληνισμού
μετά την εθνική τραγωδία του 1974, έγινε κατορθωτή με τη σκληρή και
θερμή συμβολή του ως μέλους για μια δεκαετία της Μεικτής
Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Κύπρου – Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο λόγος του Δημήτρη Τσάτσου υπήρξε και θα είναι για πάντα:
- Θεσμικός και διαχρονικός.
- Επιστημονικός αλλά όχι ουδέτερος.
- Διδακτικός αλλά όχι επιδεικτικός.
- Απόλυτα τεκμηριωμένος και καταφανώς αυθόρμητος.
- Η κάθε φράση του ήταν μια πνευματικά και ηθικά αυθεντική πράξη.
Δεν ήταν καθόλου δύσκολο για κάποιον που
βρισκόταν στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα, στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου, στα συνέδρια των Γερμανών δημοσιολόγων για κάποιον που τον
παρακολουθούσε από την τηλεόραση, σε επιστημονικές διαλέξεις ή
πολιτικές ομιλίες ότι ο Δημήτρης Τσάτσος ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος.
- Χαρισματικός και ευαίσθητος.
- Επιεικής για όλους και απαιτητικός για τον εαυτό του.
- Θεσμικός και ταυτόχρονα ανατρεπτικός.
- Αεί διδάσκοντας και αεί διδασκόμενος.
- Απολύτως ιδιωτικός και απολύτως δημόσιος.
- Ένας άνθρωπος που εξετέθη με γενναιότητα σε κινδύνους στο όνομα των πεποιθήσεων και των αισθημάτων του.
- Ένας άνθρωπος απεριόριστα γενναιόδωρος
προς την οικογένεια του, τους μαθητές, τους συναδέλφους, τους φίλους,
τους συναγωνιστές του.
Τελειώνω αυτή την οφειλόμενη κατάθεση τιμής με ένα περιστατικό που ήταν η αφορμή της πρώτης μου συνάντησης με το Δημήτρη Τσάτσο:
Μέρες μεταπολίτευσης 1974. Ο Δημήτρης
Τσάτσος, Υφυπουργός Παιδείας, αρμόδιος για την Ανώτατη Εκπαίδευση στην
Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Στα γραφεία της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης
Κυπρίων - ΕΦΕΚ Αθηνών χουντικοί ένοπλοι Κύπριοι φοιτητές, υπό την ανοχή
του επιβιώνοντος ακόμα χουντισμού, εισβάλλουν και μας εκδιώκουν βιαίως.
Τηλεφωνούμε στο Δημήτρη Τσάτσο. Έρχεται αμέσως. Τον συνοδεύει μόνο ένας
αστυνομικός. Οι χουντικοί Κύπριοι φοιτητές, κραδαίνοντας πιστόλια,
προσπαθούν να τον εκφοβίσουν ενώ ταυτόχρονα με θρασύτητα και αναίδεια
επικαλούνται δήθεν νόμιμο διορισμό τους από το καταρρεύσαν χουντικό
καθεστώς. Ο Δημήτρης Τσάτσος τους απαντά αποφασιστικά και χωρίς φόβο.
«Σας καταργώ εν ονόματι του Νόμου της Δημοκρατίας». Και οι θρασύδειλοι
οπλοφόροι εξαφανίστηκαν.
Ο Δημήτρης Τσάτσος υπήρξε μια διαδρομή
γεμάτη φως. Δεν φυγάδευσε ποτέ τον εαυτό του από τους αγώνες και τις
αγωνίες της πατρίδας και του λαού και η σύνοψη της ζωής του θα αποτελεί
για πάντα πολύτιμη κιβωτό αρετών. Γι’ αυτό σήμερα μετράμε τη μεγάλη
απουσία σου.
Το Δημήτρη Τσάτσο θα τον βλέπουμε πάντα
ορθό, ζωντανό και περήφανο, με τις αδυναμίες ενός παιδιού που απολάμβανε
χορταστικά τις χαρές της ζωής. Θα τον θυμόμαστε πάντα με πολλή αγάπη,
εκτίμηση και ευγνωμοσύνη.» |
|
