Εκλεκτοί προσκεκλημένοι,
Κυρίες και κύριοι,
Επιθυμώ να αρχίσω την παρέμβασή μου με μία παρατήρηση. Στα έγγραφα του σεμιναρίου δεν γίνεται αναφορά στον όρο «αραβική άνοιξη» αλλά χρησιμοποιείται η φράση «εξέγερση των αραβικών χωρών».
Αν τελικά οι εξεγέρσεις αυτές φέρουν την άνοιξη ή τον χειμώνα είναι κάτι που θα φανεί στην πορεία. Ποια θα είναι η κατάληξη των εξεγέρσεων αυτών δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τις χώρες στις οποίες σημειώνονται οι εξεγέρσεις, αλλά απασχολεί την περιοχή και ολόκληρο τον κόσμο.
Όταν ο Αλ Μπάννα, ιδρυτής της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ίδρυε την οργάνωση του στην Αίγυπτο, στόχευε στη δημιουργία μιας πολιτικο-θρησκευτικής οργάνωσης που θα κυριαρχούσε στον ισλαμικό κόσμο και θα ήταν το υποκατάστατο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που τότε κατέρρεε. Σε όλες σχεδόν τις αραβικές χώρες υπάρχει η οργάνωση αυτή και είναι συγγενική με το κυβερνών κόμμα της Τουρκίας.
Ο στόχος αυτός ουδέποτε επιτεύχθηκε γιατί καταπολεμήθηκε έντονα από τα καθεστώτα των χωρών στα οποία ασκούσε δραστηριότητα. Σήμερα, μετά τις εξεγέρσεις που έγιναν και εξακολουθούν να γίνονται στον αραβικό κόσμο, φαίνεται ότι ο στόχος αυτός άρχισε να υλοποιείται.
Το γεγονός αυτό είναι μία σημαντική εξέλιξη που αναμφίβολα επηρεάζει ισορροπίες, συμμαχίες και τις διεθνείς σχέσεις στην περιοχή.
Οι συχνές βομβιστικές επιθέσεις σε βάρος αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου από την Αίγυπτο στο Ισραήλ, οι αντιδράσεις που παρατηρούνται στη χερσόνησο του Σινά τον τελευταίο καιρό και οι πολύ πρόσφατες αντιαμερικανικές αιματηρές εκδηλώσεις, με αφορμή μία ταινία που προσβάλλει τον προφήτη Μωάμεθ, στη Λιβύη, την Αίγυπτο, την Τυνησία, το Σουδάν, το Μαρόκο, την Παλαιστίνη και την Υεμένη και γενικά σε όλο τον ισλαμικό κόσμο, δείχνουν μια νέα εξέλιξη στην περιοχή. Αυτή είναι η τάση για επίδειξη δύναμης από τις φανταμενταλιστικές οργανώσεις. Αυτές οι οργανώσεις έχουν ενθαρρυνθεί από την επικράτηση των θρησκευτικής φύσης μετριοπαθών κομμάτων στις χώρες που έγιναν εκλογές.
Μιλώντας για τις εξελίξεις στην περιοχή, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ο παράγοντας Τουρκία. Η χώρα αυτή, με την εδραίωση του Πρωθυπουργού Ερντογάν στην εξουσία, έδειξε τις βλέψεις της στην περιοχή του αραβικού κόσμου τόσο στις χώρες που σημειώθηκαν εξεγέρσεις όσο και στις άλλες. Η πολιτική της χώρας αυτής χρήζει μελέτης και ανάλυσης που αποτελεί αντικείμενο ενός άλλου σεμιναρίου. Δεν μπορώ, όμως, να μην σημειώσω ότι σε ό,τι αφορά τις εξεγέρσεις η Τουρκία στην αρχή είτε στήριζε τα καθεστώτα είτε τηρούσε ουδέτερη στάση. Όταν όμως έβλεπε ότι η πλάστιγγα έγερνε προς την πλευρά των εξεγερμένων τότε εξέφραζε την αμέριστη υποστήριξη της προς αυτούς, δεν παρέλειπε δε να προωθήσει και το δικό της μοντέλο διακυβέρνησης, κάτι που τυγχάνει μικρής αποδοχής. Στόχος της είναι η κατά έμμεσο τρόπο ανασύσταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και η δημιουργία τέτοιων εμπορικών πολιτικών και οικονομικών σχέσεων ώστε να είναι υποκατάστατο σε περίπτωση αποτυχίας να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μια άλλη πολύ σημαντική εξέλιξη στις χώρες που σημειώθηκαν εξεγέρσεις είναι το γεγονός ότι διεξήχθηκαν ελεύθερες και δημοκρατικές εκλογές. Στην Τυνησία, την Αίγυπτο και τη Λιβύη διεξήχθηκαν πραγματικές εκλογές για πρώτη φορά ύστερα από πολλές δεκαετίες. Παρά το γεγονός ότι οι εκλογές ήταν ελεύθερες και δημοκρατικές, οι λαοί των χωρών αυτών έχοντας βιώσει τραυματικές εμπειρίες προηγούμενων «εκλογών», σε ποσοστό που ξεπέρασε το 40% τήρησε αποχή από τη διαδικασία. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια και παροχή βοήθειας στους λαούς των χωρών αυτών για να πεισθούν ότι αέρας δημοκρατίας θα πνεύσει στις χώρες τους. Το κύριο βάρος όμως για την επίτευξη του στόχου αυτού πέφτει στους ώμους των κυβερνώντων στις χώρες αυτές.
Η ελευθερία του Τύπου, το αγαθό αυτό ήταν σχεδόν άγνωστο πριν από τις εξεγέρσεις στις χώρες της λεγόμενης αραβικής άνοιξης. Τα προβλήματα της ανεργίας, της κακοδιοίκησης, της εκμετάλλευσης, της διαφθοράς της φτώχειας κ.λ.π. δεν ήταν δυνατό να αναδειχθούν μέσα από τα γνωστά παραδοσιακά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) γιατί ήταν ελεγχόμενα από την άρχουσα τάξη. Η εξέλιξη, όμως, της τεχνολογίας και η διάδοση των σύγχρονων πλέον μέσων επικοινωνίας, των γνωστών μέσων κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν την ευκαιρία στη νεολαία, κυρίως, να βρει τρόπους επικοινωνίας και ανταλλαγής προβληματισμών και ιδεών.
Η σημασία του ρόλου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις αραβικές εξεγέρσεις τυγχάνει διαφόρων ερμηνειών. Κάποιοι θεωρούν ότι ήταν βασικός πυλώνας των εξεγέρσεων ενώ κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι ήταν απλά ένα εργαλείο. Ότι και να συμβαίνει ένα είναι το γεγονός. Ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απέδειξαν τη δύναμη που έχουν. Μέσω αυτών γινόταν ο συντονισμός και οι συνεννοήσεις των εξεγερμένων και μέσω αυτών πάλι γινόταν γνωστό στη διεθνή κοινή γνώμη το τι γινόταν στις χώρες αυτές και έτσι να οργανώνονται κινητοποιήσεις συμπαράστασης και αλληλεγγύης σε τρίτες χώρες. Όταν ακόμη τα καθεστώτα απέκοπταν την πρόσβαση στο διαδίκτυο και την κινητή τηλεφωνία οι εξεγερμένοι λάμβαναν συμβουλές από το εξωτερικό για τη χρησιμοποίηση άλλων μέσων επικοινωνίας και έτσι τα καθεστώτα υποχρεώθηκαν να σταματήσουν την τακτική της αποκοπής.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι σύμφωνα με μία δημοσκόπηση εννιά στα δέκα άτομα στην Αίγυπτο και την Τυνησία χρησιμοποίησαν το Facebook για τη διοργάνωση διαδηλώσεων και τη μετάδοση μηνυμάτων στη διάρκεια των εξεγέρσεων. Επίσης στην ίδια δημοσκόπηση 28% των Αιγυπτίων και 29% των Τυνήσιων απάντησαν ότι το μπλοκάρισμα του διαδικτύου επηρέασε σε μεγάλο βαθμό αρνητικά την επικοινωνία μεταξύ τους και με τον κόσμο στο εξωτερικό.
Ότι λοιπόν δεν μπορούσε να γίνει με τα παραδοσιακά ΜΜΕ έγινε με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα μέσα αυτά διασφαλίζουν την ελεύθερη ροή πληροφόρησης, την άσκηση κριτικής και την ανταλλαγή ιδεών και απόψεων. Με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης διασφαλίστηκε κατά κάποιο τρόπο η ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου. Ελεύθερος Τύπος σημαίνει ορθή ενημέρωση και απρόσκοπτη ροή πληροφοριών και έτσι ο πολίτης μπορεί να αποφασίζει να διαμορφώνει γνώμη και να συμβάλει με τον τρόπο αυτό στη διαμόρφωση της κοινωνίας και την εμπέδωση των αρχών δικαίου, κάτι που τόσο πολύ έχει ανάγκη ο αραβικός κόσμος.
Η ανυπαρξία ελευθερίας του Τύπου στις χώρες της λεγόμενης αραβικής άνοιξης ήταν από τα μεγαλύτερα μειονεκτήματα στις χώρες αυτές. Οι ηγέτες των χωρών αυτών απομακρύνθηκαν και άλλος αέρας άρχισε να πνέει. Ποια όμως είναι η κατάσταση σε ό,τι αφορά την ελευθερία του Τύπου σε αυτές τις χώρες; Σημειώθηκε κάποια βελτίωση ή παραμένει ως έχει;
Θα προσπαθήσω να σημειώσω κάποια πράγματα εν συντομία.
Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ινστιτούτου Freedom House η ελευθερία του Τύπου βελτιώθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό μετά την αλλαγή που επήλθε στη Λιβύη την Αίγυπτο και στην Τυνησία. Μετακινήθηκαν από την κατηγορία του ανελεύθερου Τύπου στην κατηγορία του ελεύθερου Τύπου και ο Διευθυντής του Ινστιτούτου David Cramer χαρακτήρισε το γεγονός αυτό ως ένα θετικό βήμα.
Παρά την έκθεση του ινστιτούτου, ο δημοσιογραφικός κόσμος στην Αίγυπτο εκφράζει αμφιβολίες κατά πόσο η ελευθερία του Τύπου θα συνεχιστεί στη χώρα του μετά από τα αποτελέσματα των εκλογών. Πρόσφατα στην Αίγυπτο παρουσιάστηκαν φαινόμενα που μπορούν να χαρακτηριστούν ως παραβιάσεις της ελευθερίας του Τύπου. Συγκεκριμένα ανακλήθηκε η άδεια ιδιωτικού τηλεοπτικού καναλιού για ένα μήνα και φυλακίστηκε ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας Αλ Nτοστούρ και απαγορεύθηκε η έξοδος του από τη χώρα. Αργότερα ο Πρόεδρος Μούρσι με διάταγμα του κατάργησε την ποινή φυλάκισης για θέματα Τύπου. Η κατηγορία ήταν ότι έθιξαν το κύρος του Προέδρου και η διάδοση ψευδών ειδήσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε αποσταθεροποίηση της χώρας.
Τέτοια γεγονότα προκαλούν έντονες ανησυχίες στον δημοσιογραφικό κόσμο της χώρας και κάποιοι εκπρόσωποί του ισχυρίζονται ότι τίποτα δεν άλλαξε. Πρέπει εδώ να σημειώσω ότι κάποιοι δημοσιογράφοι που χαρακτηρίζονται ως υποστηρικτές του προηγούμενου καθεστώτος διώκονται.
Στην Τυνησία τα πράγματα είναι καλύτερα. Ο δημοσιογραφικός κόσμος είναι ικανοποιημένος και αυτό που περιμένει να γίνει είναι να τερματιστεί το θέμα της αυτολογοκρισίας.
Παρʼ όλα αυτά, κάποια φαινόμενα που παρατηρούνται, προκαλούν έντονες ανησυχίες στον δημοσιογραφικό, και όχι μόνο, κόσμο. Κυβερνήσεις, συνεχίζουν να διορίζουν δικούς τους ανθρώπους στις διοικήσεις των κρατικών ΜΜΕ. Το γεγονός αυτό προκαλεί αντιδράσεις στο προσωπικό των ΜΜΕ. Υπάρχει και η κατηγορία ότι σε κάποιες από τις χώρες καταβάλλεται προσπάθεια ισλαμοποίησης των κρατικών ΜΜΕ. Βέβαια οι Κυβερνήσεις αυτών των χωρών απορρίπτουν τις κατηγορίες.
Προσδοκία του αραβικού δημοσιογραφικού κόσμου είναι να ασκεί με πλήρη ελευθερία τα καθήκοντα του, απρόσκοπτα και χωρίς παρεμβάσεις ή εκβιασμούς, πολιτικής ή θρησκευτικής προέλευσης. Μόνο έτσι θα μπορέσει να διαδραματίσει με αποτελεσματικότητα τον ρόλο του και να συμβάλει στον μετασχηματισμό και την εκδημοκρατικοποίηση της κοινωνίας. Αναμφίβολα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διάρκεια των εξεγέρσεων. Σήμερα μετά τις αλλαγές που έγιναν, ο Τύπος, παραδοσιακός και νέας τεχνολογίας, πρέπει να συνεχίσει να προσφέρει βήμα για έκφραση ιδεών για προώθηση προβληματισμών, για εισηγήσεις και απόψεις των πολιτών. Αναμφίβολα η ελευθερία του Τύπου θα συμβάλει στην εδραίωση της δημοκρατίας και της αξιοπρέπειας των λαών των χωρών αυτών. Μόνο έτσι θα καταστεί δυνατό το άνοιγμα της αραβικής κοινωνίας προς τον έξω κόσμο για να μπορέσει και η δυτική κοινωνία να κατανοήσει τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά του αραβικού κόσμου.
Τέλος, θέλω να τονίσω ότι για να μπορέσει η διεθνής κοινότητα να βοηθήσει τον αραβικό κόσμο θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να κατανοήσει και να αντιληφθεί τις ιδιαιτερότητες, τις ευαισθησίες και την επικρατούσα νοοτροπία. Δεν θα πρέπει να βλέπουμε τον κόσμο αυτό στη βάση των δυτικών θεσμίων και κριτηρίων. Είναι λαοί που βίωσαν την οθωμανική αυτοκρατορία, στη συνέχεια έζησαν κάτω από την κατοχή ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και κατόπιν κάτω από τα αυταρχικά καθεστώτα που διοικούσαν τις χώρες αυτές. Σήμερα κατάφεραν να αναπνεύσουν αέρα ελευθερίας αλλά πρέπει να βοηθήσουμε όλοι ώστε ο αέρας αυτός να έχει διάρκεια και όχι με τις πολιτικές μας να οδηγήσουμε τον κόσμο αυτό σε απομόνωση ως μέσο αυτοπροστασίας.
Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει η διεθνής κοινότητα να συμβάλει ώστε σταδιακά να αρθούν οι ανησυχίες για την ασφάλεια των δημοσιογράφων, να υπάρξει πλήρης ελευθεροτυπία χωρίς μορφές λογοκρισίας ή αυτολογοκρισίας, και να τερματιστούν οι ομιλίες που σπέρνουν το μίσος. Πρώτιστο καθήκον της διεθνούς κοινότητας είναι να σέβεται την κυριαρχία των κρατών και τη βούληση των λαών τους.
Με τη στάση της, η διεθνής κοινότητα πρέπει να κερδίσει την εμπιστοσύνη των νέων κυβερνώντων και να τους πείσει ότι οι προθέσεις της είναι ειλικρινείς απέναντι τους και ότι στόχος της είναι να τους βοηθήσει.
Η Ευρώπη έχει σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει και δεν πρέπει να είναι παθητικός θεατής των εξελίξεων. Πρέπει να προσφέρει πολιτική και ηθική υποστήριξη αλλά και έμπρακτη βοήθεια.
Τα οφέλη για ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα, την ειρήνη και την ασφάλεια στον κόσμο θα είναι πάρα πολλά από μια αγαστή συνεργασία με μια δημοκρατική Μέση Ανατολή και Βόρειο Αφρική.
Σημ: Την ομιλία διάβασε εκ μέρους του Κυβερνητικού Εκπροσώπου η Διευθύντρια του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών κα Ελεονώρα Γαβριηλίδη).
