Χαιρετισμός Υπουργού Δικαιοσύνης κ.
Ιωνά Νικολάου κατά την έναρξη του διήμερου Συνεδρίου με θέμα «Εθνικό
Δημόσιο Δίκαιο, Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ΕΕ και ΕΣΔΑ: Διάλογος Και
Εντάσεις»
Είναι με ιδιαίτερη χαρά που αποδέχθηκα την πρόσκληση σας στο διήμερο συνέδριο που αρχίζει απόψε, όχι μόνο γιατί τόσο η γενική θεματική όσο και τα επί μέρους θέματα προοιωνίζονται πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις, αλλά και γιατί φιλοξενείται μια επιφανής προσωπικότητα του ελληνικού και ενωσιακού νομικού κόσμου, ο Καθηγητής και τέως Πρόεδρος του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης κ. Βασίλειος Σκουρής, τον οποίο θερμότατα καλωσορίζω, όπως και όλους του έγκριτους ομιλητές, μέλη της Ένωσης Ελλήνων Δημοσιολόγων.
Το συνέδριο αυτό, που πραγματεύεται τη σχέση της εθνικής έννομης τάξης με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), αποτελεί την τρίτη σε σειρά εκδήλωση που διοργανώνει για το 2018 το Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, με αντικείμενο την ενωσιακή έννομη τάξη. Σ΄ αυτή την προσπάθεια συμμετέχει για πρώτη φορά η Ένωση Ελλήνων Δημοσιολόγων, διευρύνοντας περαιτέρω το πεδίο των εξεταζόμενων θεμάτων.
Η συμμετοχή σε μια τέτοια συζήτηση είναι εξ αντικειμένου απαιτητική διότι προϋποθέτει εξοικείωση, αφ΄ ενός με το περιεχόμενο και τον τρόπο λειτουργίας πολλαπλών συνταγματικών συστημάτων, και αφ’ ετέρου με τη μορφή που παίρνει η αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Επιπλέον, το θέμα αποτελεί πρόκληση για τον ομιλούντα διότι καλούμαι να αναφερθώ σε ένα τόσο σύνθετο ζήτημα στην παρουσία του κ. Βασίλειου Σκουρή, τον οποίο είχα την τιμή και τη χαρά να έχω ως Καθηγητή του Διοικητικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, και τον οποίο, επίσης με χαρά, συνάντησα ξανά ως Υπουργός, μετά από πολλά χρόνια, στο Δικαστήριο της Ε.Ε. ως Πρόεδρο.
Η εξέταση της σχέσης συμβίωσης μεταξύ συνταγματικών τάξεων, εθνικών και υπερεθνικών, αποκαλύπτει μια μοναδική ισορροπία μεταξύ του διαρκούς και του κλασικού. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για ένα κλασικό ζήτημα συνταγματικού δικαίου που παραμένει ταυτόχρονα επίκαιρο.
Η κλασικότητα προκύπτει από το ότι στο επίκεντρο της συζήτησης βρίσκεται η αμφισημία της έννοιας του Συντάγματος και το κατά πόσον ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, και σε μικρότερο βαθμό η ΕΣΔΑ, μπορεί να θεωρηθεί ότι εμπεριέχουν στοιχεία συνταγματικής ποιότητας. Το επίκαιρο προκύπτει από τη συνεχή διαδικασία αλληλοεπίδρασης και τους τρόπους με τους οποίους οι εθνικές συνταγματικές τάξεις μεταβάλλονται, είτε ως προς το περιεχόμενο τους, είτε ως προς τις προσεγγίσεις τους.
Ως προς τούτο, υπάρχει ταυτόχρονα μια ορατή και μια αφανής διάσταση. Από τη δίκη μου σκοπιά, ως Υπουργού Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, η ορατή διάσταση αποτελεί μέρος της καθημερινότητας. Η επεξεργασία εναρμονιστικών νομοσχεδίων και η προσαρμογή του νομικού μας συστήματος με τις απαιτήσεις τόσο της ΕΕ όσο και της ΕΣΔΑ, αποτελούν βασικό καθήκον για το Υπουργείο. Αρκεί να αναφερθεί ότι πέντε από τις δέκα τροποποιήσεις του Κυπριακού Συντάγματος σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη συμμετοχή μας ως πλήρους μέλους στην ΕΕ. Πέρα από το καθαρά εναρμονιστικό έργο όμως, η συμμετοχή στην Ένωση απαιτεί ή συνεπάγεται και γενικότερα αναθεώρηση και εκσυγχρονισμό σε δομές, θεσμούς και ρυθμίσεις. Επιγραμματικά αναφέρω ότι είναι σε εξέλιξη η προσπάθεια μεταρρύθμισης του οικογενειακού δικαίου, ο εκσυγχρονισμός του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης, η αναδιάρθρωση της δικαστικής δομής, η επιμόρφωση των δικαστών, η βελτίωση του τρόπου λειτουργίας του σωφρονιστικού συστήματος και άλλα.
Η αφανής διάσταση αφορά στους τρόπους με τους οποίους η νομολογία προσαρμόζεται, αναδιαπλάθεται και εξελίσσεται μέσα από τη συμμετοχή σε υπερεθνικά συστήματα. Το Κυπριακό νομικό σύστημα ήταν διαχρονικά εξωστρεφές και επέδειξε μια αξιοσημείωτη προθυμία να αναφερθεί σε νομολογία από άλλες δικαιοδοσίες, αλλά και να αντλήσει, κατόπιν προσαρμογής, επιχειρήματα και σκεπτικό. Αυτή η μεθοδολογία μετάγγισης νομικής σκέψης είναι ιδιαίτερα εμφανής και στο δημόσιο δίκαιο και ειδικότερα σε ό,τι αφορά την προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ΕΣΔΑ αλλά και η νομολογία του ΕΔΑΔ αποτέλεσαν χρήσιμο σημείο αναφοράς και πυξίδα για τη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού πλαισίου προστασίας.
Πρέπει όμως να τονιστεί ότι η διαρκής εισχώρηση και επέκταση των υπερεθνικών συστημάτων στα εθνικά, αλλά και οι εξελίξεις που τρέχουν, δημιουργούν μια δυναμική κατάσταση που απαιτεί συνεχή ανάλυση. Υπάρχουν επίσης και ζητήματα διαφωνίας ως προς την προσέγγιση, που ενίοτε οδηγούν σε εντάσεις. Η δυνατότητα δομημένης διαφωνίας μεταξύ ΔΕΕ και εθνικών δικαστηρίων, συνιστά την κύρια δικλείδα για διασφάλιση της απαραίτητης ισορροπίας. Είναι ο συνδετικός κρίκος που επιτρέπει τη δυνατότητα εκτόνωσης έντασης και δίδει το περιθώριο εύρεσης του σημείου αρμονικής συμβίωσης.
Για παράδειγμα, τόσο η Κύπρος όσο και η Ελλάδα, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση, βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια πρωτοφανή οικονομική κρίση που συντάραξε συθέμελα τις συγκλίσεις αλλά και τις αξίες που σφράγισαν, τις προηγούμενες δεκαετίες, τόσο την εθνική όσο και την ευρωπαϊκή πραγματικότητα.
Επιπλέον, πρόσφατες αποφάσεις του ΔΕΕ σε ζητήματα τεχνολογικής αιχμής, για παράδειγμα η απόφαση Tele2 (Uber, Digital Rights Ireland, Schrems, Tele2-Sverige), εντοπίζουν και οριοθετούν νέες προκλήσεις για όλους μας. Τέλος, υπάρχει και το ζήτημα της ένταξης της ΕΕ στην ΕΣΔΑ, που το Δικαστήριο της Ένωσης με την Γνωμοδότηση 2/2013 δεν την ενέκρινε, με τον τρόπο που προτάθηκε, προβάλλοντας την αυτονομία της έννομης τάξης της ΕΕ. Παράλληλο είναι πλέον και το θέμα της σχέσης του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων με την ΕΣΔΑ αλλά και με τα εθνικά συντάγματα. Συνεπώς, οι προκλήσεις είναι πολλές και σύνθετες και το συνέδριο καλείται να τις αναλύσει και να διαφωτίσει για τις εξελίξεις.
Κλείνω με αναφορά που δανείζομαι από τον αείμνηστο Δημήτρη Τσάτσο, ένα πρωτεργάτη και πρωτοπόρο στην ανάδειξη της σχέσης μεταξύ συνταγματικών οντοτήτων:
«Κάθε πολυεπίπεδη έννομη κοινωνική συμβίωση μπορεί να αποτελεί κοινό συνταγματικό χώρο. Οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες, ναι μεν δεν πληρούν το ιστορικό νόημα του Συντάγματος, εμπεριέχουν όμως χαρακτηριστικά γνωρίσματα και κανονιστικά στοιχεία με συνταγματική ποιότητα. Ομιλούμε για Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία: για μια Ένωση των Κρατών, των πολιτών και του Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Πολιτισμού».
Σας ευχαριστώ και καλή επιτυχία στις εργασίες του συνεδρίου.
