Υφυπουργός παρά τω Προέδρω: Σύγχρονη Δημόσια Υπηρεσία, παράδειγμα και προστάτης της κοινωνίας ενάντια στη διαφορά

Υφυπουργός παρά τω Προέδρω: Σύγχρονη Δημόσια Υπηρεσία,

παράδειγμα και προστάτης της κοινωνίας ενάντια στη διαφορά

Ημερίδα «Η συμβολή της μεταρρύθμισης της Δημόσιας Υπηρεσίας στην αντιμετώπιση της κακοδιοίκησης και της διαφθοράς»

Όταν μιλάμε για κακοδιοίκηση και διαφθορά, η συζήτηση συνήθως επικεντρώνεται στην προσπάθεια πάταξης της διαφθοράς μέσω της δίωξής της, ή στην επάρκεια των εκ των υστέρων ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους.

Για αυτά υπάρχουν ανεξάρτητες αρχές, η Γενική Εισαγγελία, η Ελεγκτική Υπηρεσία, οι οποίες πιστεύω για πρώτη φορά στα χρονικά της Κυπριακής Δημοκρατίας έχουν μια τόσο έντονη δράση.

Ως Κυβέρνηση, συνεργαζόμαστε πιστεύω εποικοδομητικά μαζί τους και προσπαθούμε να τους ενδυναμώσουμε με πόρους, χωρίς να παρεμβαίνουμε στο έργο τους.

Αυτό που σπάνια συζητείται είναι ο μηχανισμός παραγωγής της διαφθοράς , πριν να έλθει ο έλεγχος ή η πάταξη. Είναι το οικοσύστημα, στο οποίο η διαφθορά μπορεί είτε να ευδοκιμήσει είτε να μείνει από οξυγόνο και να οδηγηθεί σε μαρασμό. Είναι η πρόληψη, η οποία όπως σε πολλές ασθένειες, είναι και η καλύτερη θεραπεία.

Και η μεταρρύθμιση της Δημόσιας Υπηρεσίας είναι ακριβώς αυτό το πλαίσιο που αγγίζει. Την προσπάθεια αντιμετώπισης της συστημικής διαφθοράς, αυτής δηλαδή που αφήνει την ατομική διαφθορά να εκδηλωθεί.  

Γιατί τι είναι η Δημόσια Υπηρεσία, την οποία λέμε ότι θέλουμε να μεταρρυθμίσουμε; Είναι ο πιο μεγάλος, και ο πιο πολύπλοκος οργανισμός της χώρας. Ένας μηχανισμός που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα αλλά και την προοπτική της τσέπης μας. Το αν θα εξυπηρετηθεί ο πολίτης σε ότι θέλει να κάνει στη ζωή του. Το αν θα υπάρξει, και σε πιο βαθμό θα υπάρξει επιχειρηματική δραστηριότητα, και σε ποιους τομείς. Το αν μια επιχείρηση θα αδειοδοτηθεί, και πότε. Το πού και σε ποιους θα διοχετευτούν τα δισεκατομμύρια δημοσίων ετησίων δαπανών που αφορούν τα πάντα. Το αν ένας άρρωστος θα λάβει φάρμακα, και ποια, το αν θα χερουργηθεί, πού και πότε. Την εργοδότηση, όχι μόνο στον δημόσιο τομέα, αλλά πολλές φορές με τους κανονισμούς και τις νομοθεσίες, και στον ιδιωτικό. Ακόμη επηρεάζει και την αξία της περιουσίας μας, ενός χωραφιού.

Η λίστα είναι ατέλειωτη . Μια ατέλειωτη λίστα αποφάσεων που επηρεάζουν τα συμφέροντα όλων μας . Όλες αυτές, οι εκατοντάδες, οι χιλιάδες αποφάσεις που καθορίζουν την ζωή, το εισόδημα του καθενός ξεχωριστά, είναι αποτέλεσμα των εκατοντάδων κέντρων εξουσίας, κέντρων αποφάσεων στη Δημόσια Υπηρεσία.

Άλλωστε δεν είναι αυτές οι αποφάσεις που δίνουν δύναμη στους πολιτικούς, στα Διοικητικά Συμβούλια των ημικρατικών Οργανισμών ή ακόμα και σε πολλούς διευθυντές του δημοσίου ή ημιδημόσιου τομέα;

Και όπου υπάρχει εξουσία η οποία καθορίζει τη ζωή και το βιός του άλλου, ενδεχόμενα να υπάρχει και διαφθορά.

Η φιλελεύθερη σκέψη, η οποία μιλά για λιγότερο κρατισμό, λαμβάνει υπόψη της και τη διαφθορά. Λιγότερος κρατισμός δεν σημαίνει μόνο λιγότεροι φόροι, ή περισσότερα λεφτά στην τσέπη των πολιτών, σημαίνει και λιγότερα κέντρα εξουσίας και λιγότερη εν δυνάμει διαφθορά.

Φυσικά τα κέντρα εξουσίας, ή θα έλεγα, τα κέντρα ελέγχου χρειάζονται. Χρειάζονται για να προστατεύσουν, να διασφαλίσουν το κοινωνικό σύνολο και να αποτρέψουν την αυθαιρεσία. Και πρέπει να λειτουργούν με όσο το πιο δυνατό αντικειμενικούς κανονισμούς.

Ωραία αυτά, αλλά, τι προσπαθούμε να κάνουμε με τη μεταρρύθμιση; Θέλουμε να δούμε πως διορθώνεται και σε ποιο βαθμό αυτή η συστημική διαφθορά.

Εδώ και 50 χρόνια δημιουργούμε κανονισμούς, διαδικασίες, αρχές, κέντρα εξουσίας. Ποτέ δεν διερωτηθήκαμε αν πρέπει να δούμε το θέμα και αντίστροφά. Ποια από όλα αυτά είναι τελικά εις βάρος του κοινωνικού συνόλου και εν δυνάμει κέντρα διαφθοράς.

Ως ομάδα μεταρρύθμισης προσπαθούμε να δούμε ποια από τα πολλά κέντρα εξουσίας χρειάζονται. Εκεί που χρειάζονται να δούμε πώς λειτουργούν. Πώς ενισχύεται η λογοδοσία.

Για σκοπούς χρόνου, θα δώσω επιγραμματικά, μόνο μερικά συγκεκριμένα παραδείγματα της προσπάθειας που καταβάλλεται:

1. Αδειοδοτήσεις : Δεν γίνεται η διαδικασία αδειοδότησης μιας επιχείρησης, έστω και μικρής να περνά από δεκάδες στάδια ή διαφορετικά κέντρα εξουσίας, όλα με σχεδόν βέτο. Τη στιγμή που ξέρουμε, ότι σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες, με λιγότερη διαφορά, υπάρχουν πολύ λιγότερα στάδια και κέντρα αποφάσεων, των οποίων μάλιστα οι αποφάσεις ελέγχονται.

Πιστεύω ότι δεν είναι τυχαίο, ότι σύμφωνα με διεθνείς δείκτες, ιδιαίτερα τον δείκτη αντίληψης για τη διαφθορά, η χώρα μας βρίσκεται πολύ χαμηλά στην αντίληψη που έχουν οι επιχειρήσεις ότι αν θέλουν να γίνει η δουλειά τους, θα πρέπει να έχουν μέσο με πολιτικούς .

Αρχίσαμε να δουλεύουμε στοχευμένα και σε συγκεκριμένους τομείς. Δουλεύουμε εντατικά προς αυτή την κατεύθυνση με παράλληλες δράσεις. Αρχίσαμε, για πρώτη φορά στην Κύπρο τη λεπτομερή καταγραφή και συγκέντρωση όλων των διαδικασιών που αφορούν τις σχέσεις των πολιτών και των επιχειρήσεων με το κράτος. Για να μπορέσουμε να τις εξορθολογήσουμε και να τις απλοποιήσουμε.

Δουλεύουμε στη δημιουργία ενός νέου επενδυτικού νόμου με μια σύγχρονη, πιο διαφανή και ταχεία διαδικασία αδειοδότησης στρατηγικών επενδύσεων .

Παράλληλα σε λίγους μήνες θα έχουμε εκσυγχρονισμό του πλαισίου λειτουργίας όλων των επιχειρήσεων στον τομέα του τουρισμού, αλλά και σε ό,τι αφορά τις εξουσίες και τη λειτουργία της πολεοδομίας.

2. Δημόσιες συμβάσεις: Δεν είναι καθολικά αποδεκτό ότι οι δημόσιες συμβάσεις αποτέλεσαν αιτία διαφθοράς για μεγάλα έργα πολλών εκατομμυρίων;

Μια διαφθορά που σήμερα άρχισε να βλέπει το φως της δημοσιότητας χάρη στην καλή δουλειά που διεξάγεται από τους ανεξάρτητους θεσμούς του κράτους που βρίσκονται δίπλα μου στο πάνελ;

Έχουμε και ως Προεδρία θέσει το θέμα. Κάναμε συσκέψεις με το Γενικό Λογιστήριο και τον Γενικό Ελεγκτή, ακόμη και την Αναθεωρητική Αρχή Προσφορών. Λάβαμε αποφάσεις, καταρτίσαμε νομοσχέδια και σύντομα θα εφαρμόσουμε νέα μέτρα, ώστε το σύστημα, η διαδικασία των δημόσιων συμβάσεων να γίνεται από επαγγελματίες, με πιο αντικειμενικό και διαφανή τρόπο και από πιο καταρτισμένους και πιστοποιημένους λειτουργούς που θα υπόκεινται σε μεγαλύτερο έλεγχο. Αλλάζουμε το όλο θεσμικό πλαίσιο της διαδικασίας των δημοσίων συμβάσεων.

3. Ημικρατικοί Οργανισμοί : Γιατί από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας το πολιτικό σύστημα αναλώνεται στους διορισμούς των Ημικρατικών Οργανισμών; Μήπως εκεί που δεν χρειάζεται να είναι δημόσιου χαρακτήρα κάποιοι οργανισμοί, ειδικά αυτοί που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα, θα πρέπει να αποκρατικοποιηθούν; Ή αυτοί που δεν χρειάζονται να καταργηθούν; Δεν είναι κακοδιαχείριση, για να μην πω διαφθορά, ο φορολογούμενος να συντηρεί αχρείαστους οργανισμούς, έστω και αν αυτό σημαίνει ότι κάποιοι θα χάσουν τη δύναμη τους;

Έχουμε για πρώτη φορά στην ιστορία της Κυπριακής δημοκρατίας αρχίσει να καταργούμε οργανισμούς , πέντε στο σύνολο. Πολύ περισσότεροι αναδιαρθρώνονται και το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε πρόταση για να μπορούν ενδεχόμενα πλεονάζοντες να μεταφέρονται στο δημόσιο όπου θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν εκεί που το κοινωνικό σύνολο τούς χρειάζεται καλύτερα.

Τα οριζόντια θέματα της Δημόσιας Υπηρεσίας . Δεν είναι μόνο θέμα αξιοκρατίας και δικαίου . Είναι και θέμα για το πως σπάζουν τα «βασίλεια» εξουσίας και αποτρέπεται η εν δυνάμει διαφθορά. Και για να είμαστε πιο ειλικρινείς πως γίνονται πιο αδύνατοι οι πολιτικοί.

4. Πως λειτουργούν επιτροπές με σημαντικές εξουσίες όπως η ΕΔΥ και η ΕΕΥ; Ποιοι οι έλεγχοι για να αποφεύγονται οι αυθαιρεσίες και οι πολιτικές προσταγές; Οι μελέτες των εμπειρογνωμόνων καταδεικνύουν ότι αυτοί οι θεσμοί διαχρονικά ήταν ευάλωτοι σε πολιτικές παρεμβάσεις. Χρειαζόμασταν τους εμπειρογνώμονες να μας το πουν; Δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να ανακοινώσω συγκεκριμένες προτάσεις, τις οποίες δεν έχω διαβουλευτεί. Είμαστε όμως σχεδόν έτοιμοι με προτάσεις για το πώς οι αποφάσεις αυτών των Επιτροπών θα είναι πιο αντικειμενικές, πιο επιστημονικές και ολιγότερο πολιτικές, και για το πώς εισάγονται μηχανισμοί ελέγχου και λογοδοσίας.

5. Ο θεσμός της «κινητικότητας» ή της «εναλλαξιμότητας» είναι απόλυτα σχετικός. Είναι  κάτι που θέλουμε να το διευρύνουμε και μάλιστα προς όφελος των εργαζομένων, χωρίς αναγκαστικές μετακινήσεις που μπορεί να είναι πολιτικές. Γιατί όταν κάποιος βρίσκεται σε μια θέση εξουσίας για δεκαετίες ενδεχόμενα να δημιουργεί συμφέροντα και ε ξαρτήσεις. Στις ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά για τα ευαίσθητα πόστα που έχουν σχέση με προϋπολογισμούς κλπ, κάθε κάποια χρόνια οι υπάλληλοι πρέπει να αλλάζουν.

6. Το σύστημα προαγωγών . Και αυτό απόλυτα συνυφασμένο τόσο με την κακοδιαχείριση όσο και με τη διαφθορά. Ένα σύστημα το οποίο προάγει  πραγματικά τους «άριστους» και όχι τους «αρεστούς», αυτό από μόνο του δεν είναι αποτρεπτικό για την διαφθορά; Ή δεν είναι διαφθορά να μπορούν να προάγονται οι αρεστοί και όχι οι άριστοι;

Αντιλαμβάνομαι τις γνήσιες ανησυχίες τις ΠΑΣΥΔΥ ότι μια απεξάρτηση από την αρχαιότητα ενδεχόμενα να αυξήσει την υποκειμενικότητα και τις πολιτικές παρεμβάσεις. Είναι για αυτό όμως που θέλουμε να εισάγουμε πιο αντικειμενικά και πιο επιστημονικά κριτήρια όσον αφορά το σύστημα προαγωγών, όπως έχει γίνει στο παρελθόν με το σύστημα προσλήψεων. Και εκεί η ΠΑΣΥΔΥ ήταν πλήρως υποστηρικτική, όπως ευελπιστώ ότι θα είναι και στο σύστημα προαγωγών. Είναι κάτι το οποίο θα συζητήσουμε το αμέσως επόμενο διάστημα.

Θα γίνουν όλα αυτά, α λλά και πολλά άλλα στα οποία εργαζόμαστε; Θέλω να πιστεύω ότι θα γίνουν. Αλλά για να γίνει μια ριζική μεταρρύθμιση, δεν είναι απλά υπόθεση διακηρύξεων και εξαγγελιών. Απαιτεί πρώτα από όλα επιστημονική δουλειά για τη δημιουργία των κατάλληλων μηχανισμών, του κατάλληλου συστήματος που θα αποτρέπει την κακοδιαχείριση και τη διαφθορά.

Για κάθε σημείο που ανάφερα πιο πάνω, χρειάζεται επιστημονική μελέτη και κάποιο χρόνο. Γιατί η αλλαγή του συστήματος δεν αντιμετωπίζεται ούτε με προθέσεις ούτε με διακηρύξεις, ούτε με ad hoc επιτροπές.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και το ίδιο το Συντονιστικό Σώμα κατά τη διαφθοράς , το οποίο συστάθηκε το 2003, με αποστολή την προώθηση στρατηγικής κατά της διαφθοράς και την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τους κινδύνους διαφθοράς και η προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των δημοσίων αρχών και του ιδιωτικού τομέα. Δώδεκα χρόνια μετά δεν έχουμε δει ουσιαστικό έργο. Εμείς δουλεύουμε επιστημονικά να αλλάξουμε τους μηχανισμούς.

Η μεταρρύθμιση και η αντιμετώπιση της κακοδιαχείρισης και της διαφθοράς όμως απαιτεί και κάτι άλλο. Ρήξη με τον κομματισμό και τα συμφέροντα. Μια αλλαγή κουλτούρας για την ανάπτυξη της χώρας και τη λειτουργία του κράτους. Και είναι για αυτό ακριβώς τον λόγο, παρά τις συνεχείς εξαγγελίες των εκάστοτε Κυβερνήσεων, δεν έχουν επιτευχθεί τα αναμενόμενα.  

Τελειώνοντας, θέλω να κάνω μνεία στη Δημόσια Υπηρεσία. Υπάρχει πλειάδα άριστων δημοσίων υπαλλήλων οι οποίοι αποτελούν τα πρώτα θύματα ενός αναχρονιστικού συστήματος. Θέλουμε μαζί τους να αλλάξουμε το σύστημα προς όφελος και των ιδίων.

Γνωρίζω επίσης από πρώτο χέρι ότι η χρηστή διοίκηση αποτελεί κεντρικό στόχο τόσο της ΚΑΔΔ όσο και του ΤΔΔΠ, με το οποίο συνεργάζομαι στενά, αλλά και της μεγάλης πλειοψηφίας της Δημόσιας Υπηρεσίας. Και πιστεύω ότι μαζί μπορούμε να καταφέρουμε να διαμορφώσουμε μια πιο σύγχρονη δημόσια υπηρεσία που αρμόζει σε μια ευρωπαϊκή χώρα, η οποία θα αποτελεί παράδειγμα και προστάτη της κοινωνίας ενάντια στη διαφθορά.