Ομιλία του Υπουργού Εσωτερικών κ. Νεοκλή Συλικιώτη για την Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων με θέμα: «Η ΕΕ ως ενιαίος χώρος ασύλου: Οι προοπτικές της Κυπριακής Προεδρίας 2012», στη Λευκωσία
20/06/2011
Σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων, η σκέψη μας στρέφεται στα 42 εκατομμύρια προσφύγων σε όλο τον κόσμο, που είτε έχουν αναγκαστεί να ζουν σε άλλες χώρες, είτε είναι εκτοπισμένοι στην ίδια τους την πατρίδα. Ανάμεσα σε αυτά τα 42 εκατομμύρια, 200.000 πρόσφυγες είναι ο απολογισμός του δικού μας δράματος, της τουρκικής εισβολής και κατοχής. Αυτή την ημέρα, όπως και κάθε μέρα, ενώνουμε τις φωνές μας, διεκδικώντας δικαίωση. Δικαίωση για τους πρόσφυγες όλου του κόσμου και για τους δικούς μας πρόσφυγες.
Δεν έχω, λοιπόν, παρά να ευχαριστήσω τους διοργανωτές της εκδήλωσης γι’ αυτή τους την πρόσκληση και την ευκαιρία που μου δίνουν να αναπτύξω μια σημαντική πτυχή αυτού του δράματος και που αφορά στο άσυλο. Όπως είναι γνωστό, η παραχώρηση πολιτικού ασύλου σε πρόσφυγες και άτομα που η ζωή τους βρίσκεται σε κίνδυνο είναι ανθρωπιστικό δικαίωμα, το οποίο κατοχυρώνεται από τη Συνθήκη της Γενεύης του 1951. Η Κύπρος, ως κράτος δικαίου και αναπόσπαστο μέλος της διεθνούς κοινότητας, αλλά και ως χώρα που ακόμη βιώνει τα δεινά του πολέμου και της προσφυγιάς, δεσμεύεται να παρέχει διεθνή προστασία στα πρόσωπα που την έχουν ανάγκη.
Είναι βαθιά μου πεποίθηση, πως κάθε καλόπιστος κριτής μπορεί να μας αναγνωρίσει πως τα τελευταία τρία χρόνια έχουμε επιτύχει πολλά σε αυτό τον τομέα. Το 2004, η Κύπρος διέθετε μια υποτυπώδη Υπηρεσία Ασύλου που μόλις είχε συσταθεί, οι διαδικασίες εξέτασης των αιτήσεων ήταν χρονοβόρες, ενώ οι χώροι υποδοχής αιτητών ασύλου ήταν ανύπαρκτες. Στα τρία χρόνια που μεσολάβησαν από την ανάληψη των καθηκόντων της Κυβέρνησης Χριστόφια αξιοποιήσαμε όλα τα διαθέσιμα προς την Κύπρο κονδύλια από την ΕΕ, αλλά και προγράμματα, όπως για παράδειγμα το πιλοτικό πρόγραμμα συνεργασίας με την Ολλανδία. Έτσι προχωρήσαμε στη δημιουργία των αναγκαίων υποδομών, όπως τη λειτουργία των τριών χώρων υποδοχής αιτητών ασύλου, στην καλύτερη στελέχωση των αρμόδιων Υπηρεσιών του κράτους και στην επιτάχυνση των διαδικασιών εξέτασης των αιτήσεων. Ως αποτέλεσμα καταφέραμε να ελέγξουμε το φαινόμενο της κατάχρησης του συστήματος ασύλου, χωρίς ωστόσο να παραβιάζουμε μια βασική αρχή: τον εντοπισμό εκείνων των περιπτώσεων που πραγματικά χρήζουν διεθνούς προστασίας.
Στη σημερινή μου ομιλία, όμως, δεν θα επικεντρωθώ στο τι κάνουμε ως Κύπρος για να αντιμετωπίσουμε τα θέματα ασύλου. Αντίθετα, θα επικεντρωθώ στο θέμα: «Η ΕΕ ως ενιαίος χώρος ασύλου: Οι προοπτικές της Κυπριακής Προεδρίας 2012».
Η περίοδος που διανύουμε, με αφορμή και τις ιστορικές εξελίξεις που σημειώνονται στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, δημιουργεί μια εξίσου ιστορική συγκυρία, ένα παράθυρο ευκαιρίας στην ΕΕ για τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης μεταναστευτικής πολιτικής που θα αντικρίζει ολιστικά τα ζητήματα μετανάστευσης και ασύλου. Στην ΕΕ βρισκόμαστε σε αυτή τη φάση του γίγνεσθαι και οφείλουμε να παραδεχτούμε πως, αν και με πολλές δυσκολίες, γίνονται κάποιες προσπάθειες και βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Η Κυπριακή Προεδρία συμπίπτει με μια ημερομηνία ορόσημο για την ΕΕ. Μέχρι το τέλος του 2012, η ΕΕ έχει θέσει ως στόχο την ολοκλήρωση των διαδικασιών για τη σύσταση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου. Ως Κύπρος είμαστε απόλυτα δεσμευμένοι σε αυτό τον στόχο. Όπως επανειλημμένα, άλλωστε, έχω εκφράσει τη θέση μας στους Ευρωπαίους συναδέλφους μου στα διάφορα Συμβούλια Υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων που συναντόμαστε, χωρίς Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου σημαίνει την παντελή ανυπαρξία εκ μέρους της ΕΕ πολιτικών αντιμετώπισης του ζητήματος ασύλου.
Για την επιτυχή ολοκλήρωση του στόχου που θέσαμε, απαιτείται να προωθηθεί η νομοθετική εργασία που παραμένει σε εκκρεμότητα. Συγκεκριμένα:
· Η τροποποίηση της Οδηγίας για τη θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους.
· Η τροποποίηση Κανονισμού του Δουβλίνου II. Για την Κύπρο, η δημιουργία ενός μηχανισμού μέσα στα πλαίσια του αναθεωρημένου Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ, ο οποίος θα επιτρέπει την αναστολή των μεταφορών σε έκτακτες περιπτώσεις, αλλά παράλληλα να προβλέπει και για την στήριξη και ενίσχυση των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν έκτακτες καταστάσεις για συγκεκριμένη χρονική περίοδο, είναι απαραίτητη και αποτελεί θέμα πρωταρχικής σημασίας.
· Η τροποποίηση του Κανονισμού EURODAC που αφορά στη δυνατότητα πρόσβασης στο σύστημα από τις αρμόδιες για την επιβολή του νόμου Αρχές.
· Δ. Η τροποποίηση της Οδηγίας σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα.
· Η πρόταση για αναδιατύπωση της οδηγίας 2003/9/ΕΚ σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις υποδοχής των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη.
Ήδη η Επιτροπή έχει καταθέσει αναθεωρημένες προτάσεις για την τροποποίηση των δύο τελευταίων αυτών οδηγιών της Υποδοχής και των Διαδικασιών. Όσον αφορά την Οδηγία για την Υποδοχή ναι μεν φαίνεται οι αναθεωρημένες προτάσεις να κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση εφόσον λαμβάνουν υπόψη σε αρκετό βαθμό τις ανησυχίες των κρατών μελών. Όχι όμως και οι αναθεωρημένες προτάσεις που αφορούν στην Οδηγία για τις Διαδικασίες. Η δική μας εισήγηση, όπως κατατέθηκε και στο πρόσφατο Συμβούλιο Υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στο Λουξεμβούργο, είναι να μελετηθεί σοβαρά το συνεπαγόμενο διοικητικό και άλλο κόστος που τυχόν να προκύψει από την εφαρμογή των εν λόγω οδηγιών. Εάν και εφόσον διαπιστωθεί κάτι τέτοιο, τα κράτη μέλη θα πρέπει να τύχουν κατάλληλης οικονομικής στήριξης μέσω των ταμείων αλληλεγγύης ή άλλων κοινοτικών κονδυλίων, ιδιαίτερα τα μικρά κράτη μέλη που δέχονται δυσανάλογες πιέσεις.
Η δουλειά που απομένει να γίνει είναι αρκετή και είναι και επίπονη, κυρίως, λόγω και των διαφωνιών που υπάρχουν, τόσο εντός του Συμβουλίου ανάμεσα στα κράτη μέλη όσο και μεταξύ των διάφορων εμπλεκόμενων ευρωπαϊκών θεσμών: του Συμβουλίου, της Επιτροπής και του Ευρωκοινοβουλίου. Μια ευρύτερη διαπίστωση, ωστόσο, είναι πως ο χρόνος εξαντλείται επικίνδυνα, γι’ αυτό και θα πρέπει όλοι να ενεργήσουμε με συναινετικό πνεύμα και να είμαστε έτοιμοι να προβούμε σε αμοιβαίους συμβιβασμούς, προκειμένου να μη χάσουμε το στόχο του 2012.
Ταυτόχρονα, όμως, στην ΕΕ δεν θα πρέπει να χάσουμε το δάσος. Δεν έχουμε το περιθώριο του αποπροσανατολισμού από το κύριο. Και το κύριο είναι η ΕΕ να ανταποκριθεί στις διεθνείς της υποχρεώσεις, προάγοντας και υπερασπιζόμενη τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες. Η ΕΕ έχει καθιερωθεί στη διεθνή κοινότητα ως ένας χώρος πλήρους σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και παροχής διεθνούς προστασίας σε όσους χρήζουν ανάλογης βοήθειας. Σε αυτά δεν χωράνε πισωγυρίσματα. Και το Κοινό Σύστημα Ασύλου που επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε δεν μπορεί να μας πάει πίσω. Αντίθετα, θα πρέπει να είναι ένα σύστημα που θα επιτρέπει στην ΕΕ να παραμείνει αλληλέγγυα στους λαούς που υποφέρουν. Παράλληλα, όμως, το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου θα πρέπει να δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην πρακτική συνεργασία και αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών, όπως επίσης, και στην αρχή της ισότιμης κατανομής βαρών.
Όταν αναφερόμαστε σε αυτές τις αρχές, επιβάλλεται πλέον να ξεφύγουμε από γενικές διακηρύξεις και να τις μετουσιώσουμε σε πρακτικά μέτρα, όπως προβλέπεται και στην ίδια τη Συνθήκη για τη Λειτουργία της ΕΕ. Με άλλα λόγια, η κοινοτική αλληλεγγύη θα πρέπει να εμβαθυνθεί και να θεσμοθετηθεί. Όπως επανειλημμένα έχω εισηγηθεί στα Συμβούλια Υπουργών της ΕΕ, αλλά και στο πλαίσιο του δικτύου των μεσογειακών κρατών μελών της ΕΕ, ως ένα πρακτικό μέτρο εφαρμογής της αρχής της αλληλεγγύης και της ισότιμης κατανομής βαρών είναι η ενδοκοινοτική ανακατανομή των κατόχων διεθνούς προστασίας. Θέση δε της Κύπρου είναι πως το μέτρο αυτό, για να αποδώσει, θα πρέπει να τύχει έμπρακτης στήριξης από όλα τα κράτη μέλη και να λάβει μια πιο δεσμευτική και αναλογικά δίκαιη βάση.
Είναι σε αυτό το πλαίσιο, που ακόμη και στο τελευταίο Συμβούλιο Υπουργών κάλεσα την Επιτροπή να συμπεριλάβει ένα τέτοιο μηχανισμό στην ανακοίνωση που προτίθεται να εκδώσει προς το τέλος του χρόνου σχετικά με την ενδυνάμωση της ενδοκοινοτικής αλληλεγγύης.
Κάνοντας λόγο για κοινοτική αλληλεγγύη και για ισότιμη κατανομή βαρών, ευθυγραμμίζομαι πλήρως και με τους ευρύτερους στόχους που έχουμε θέσει η Κυπριακή Προεδρία και αφορούν στην προαγωγή της κοινοτικής αλληλεγγύης, της κοινωνικής διάστασης των πολιτικών που υιοθετεί η ΕΕ, αλλά και της μεσογειακής διάστασης της Κύπρου και του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει ως η πύλη της ΕΕ στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Είναι σε αυτό το πλέγμα των προτεραιοτήτων μας, που το Υπουργείο Εσωτερικών, στα θέματα της δικής του αρμοδιότητας κατά την περίοδο της Κυπριακής Προεδρίας, θα εργαστεί για την ολοκλήρωση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου, αλλά και την ανάδειξη της δυνατότητας της Κύπρου να καταστεί περιφερειακό κέντρο συντονισμού και ανταπόκρισης σε περιπτώσεις κρίσεων, καθώς επίσης και την προώθηση πολιτικών ένταξης των μεταναστών και των κατόχων διεθνούς προστασίας στις κοινωνίες υποδοχής. Αναφορικά με το τελευταίο θέμα που έχω θίξει, αυτό της ένταξης των μεταναστών και των κατόχων διεθνούς προστασίας, πιστεύω πως θα πρέπει να προχωρήσουμε με πιο αποφασιστικά βήματα για υλοποίηση και των προνοιών της Υπουργικής Διακήρυξης και του σχετικού Παραρτήματος που συμφωνήσαμε στη Σαραγόσα. Είτε αυτό παραπέμπει στις πολιτικές δράσεις που αφορούν α) στη βελτίωση των διαδικασιών ένταξης τόσο για λόγους οικονομικής αποτελεσματικότητας όσο και για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και β) στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής βάσης αυτών των πολιτικών σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η κατάρτιση, η ισότητα των φύλων, η υγεία, η στέγαση, η πολιτική για τη νεολαία και την οικογένεια, η φτώχια και ο κοινωνικός αποκλεισμός, κλπ. Είτε παραπέμπει στην αναπροσαρμογή, βελτίωση ή ακόμη και στη διαμόρφωση νέων βασικών δεικτών αξιολόγησης των πολιτικών που εφαρμόζουμε και στους οποίους έχουμε κατ’ αρχήν συμφωνήσει σε κάποιους τομείς όπως αυτούς της απασχόλησης, εκπαίδευσης, κοινωνικής ένταξης και ενεργούς συμμετοχής στα κοινά.
Ως καταληκτικό σχόλιο, έχω την άποψη πως δεν έχουμε άλλες εναλλακτικές επιλογές στην ΕΕ γι’ αυτό και όλοι οι εταίροι θα πρέπει να εργαστούμε προς την κατεύθυνση της μετατροπής της Ένωσης σε ενιαίο χώρο ασύλου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη δημιουργία του Κοινού Συστήματος Ασύλου, οφείλει να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα, αφενός για να υλοποιήσει στον μέγιστο βαθμό τις υποχρεώσεις της που είναι η άμεση παροχή προστασίας σε όσους την έχουν πραγματικά ανάγκη και, αφετέρου, για να στηρίξει εκείνα τα κράτη μέλη που δέχονται δυσανάλογες πιέσεις στα συστήματα ασύλου από τις ολοένα αυξανόμενες ροές ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας. Χωρίς αυτής της μορφής έμπρακτη εφαρμογή της κοινοτικής αλληλεγγύης, τα κράτη αυτά δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την κατάχρηση, η οποία κατά τη γνώμη μου διακυβεύει την ομαλή και αποτελεσματική λειτουργία του όλου συστήματος ασύλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Φίλοι μου, το βέβαιο είναι πως κατά τη διάρκεια του δεύτερου εξαμήνου του 2012, οπόταν και θα αναλάβουμε την Προεδρία της ΕΕ, θα έρθουμε αντιμέτωποι, ως κράτος και ως κοινωνία, με αυτή όπως και με πολλές άλλες προκλήσεις και προοπτικές. Σε εμάς λοιπόν εναπόκειται να αποδείξουμε πως έχουμε και το βάθος και την ωριμότητα να τις διαχειριστούμε σωστά και να τις αξιοποιήσουμε προς όφελος τόσο της Κύπρου όσο και της ΕΕ ευρύτερα.
