Ομιλία του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού κ. Γιώργου Δημοσθένους στην τελετή απονομής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, στη Λευκωσία
28/02/2012
Συντροφιά με τις σελίδες ενός καλού βιβλίου μπορεί κανείς να βιώσει τη μαγεία της γλωσσικής δημιουργίας, της σύνθεσης ή ανασύνθεσης βιωμάτων και ατμοσφαιρών, ζυγισμένων απόψεων και αναλυτικής ή αφαιρετικής σκέψης. Η γλώσσα στα χέρια ενός καλού τεχνίτη, η έμπνευση και η αφοσίωση μπορούν να ανοίξουν στη διάνοια κάθε αναγνώστη συνειρμικές πόρτες ή φωτεινές διόδους προσωπικής αλήθειας, προβληματισμού ή ανακούφισης. Είναι δύσκολο, αλλά και υπεύθυνο έργο η αξιολόγηση κάθε ενός βιβλίου που έχει γραφτεί ως κατάθεση ή ως ανάγκη.
Απόψε θα απονεμηθούν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας για εκδόσεις του 2010. Ο θεσμός των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας ξεκίνησε το 1968 και λειτουργεί εδώ και 44 χρόνια, καταδεικνύοντας τις μέγιστες ποιοτικές αξίες της λογοτεχνικής παραγωγής μας. Πρόκειται για ένα ζωντανό θεσμό, ο οποίος δεν αφήνεται να παγιωθεί και να επαναπαυθεί στην πείρα και τη γνώση που παρέσχε σε πρακτικό επίπεδο η πολύχρονη εφαρμογή του, αλλά αντίθετα, χρόνο με τον χρόνο εξελίσσεται, συζητείται και κρίνεται από το κοινό, και μέσα από εξαντλητικό διάλογο και μελέτη αναδιαμορφώνεται. Στόχος δεν είναι η κατάκτηση της τέλειας εφαρμογής του θεσμού, καθότι ρεαλιστικά στην τέχνη η κρίση είναι πάντοτε μέχρις ενός σημείου υποκειμενική.
Τα υποψήφια βιβλία φέτος ήταν συνολικά σχεδόν 210. Ανάμεσα σε αυτά ξεχώρισαν και συζητήθηκαν για βράβευση 45 εκδόσεις, από τις οποίες βραβεύονται οι έντεκα. Η Κριτική Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, καθώς και οι Κριτικές Επιτροπές Κρατικών Βραβείων Παιδικής / Νεανικής Λογοτεχνίας και Εικονογράφησης, βρέθηκαν για άλλη μια χρονιά μπροστά στην πρόκληση της μελέτης, κριτικής και συζήτησης της ετήσιας λογοτεχνικής παραγωγής της Κύπρου. Το έργο τους ήταν ομολογουμένως δύσκολο, καθώς χρόνο με τον χρόνο τα αξιόλογα λογοτεχνικά βιβλία αυξάνονται. Έχω διαπιστώσει ότι για μια ακόμη χρονιά στις περισσότερες κατηγορίες των Κρατικών Βραβείων οι αποφάσεις λήφθηκαν κατά πλειοψηφία. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει την πολυφωνία τόσο της πρόσληψης, όσο και της δημιουργίας στον τόπο μας.
Ο θεσμός λειτούργησε φέτος για τέταρτη συνεχή χρονιά με την πλήρη αυτονομία της κάθε Επιτροπής, εφόσον διαλαμβάνεται μια νέα πρόνοια του Κανονισμού για εκλογή του Προέδρου από τα μέλη κατά τη διάρκεια της συνεδρίας.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τις τρεις Κριτικές Επιτροπές των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας. Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας ήταν ο καταξιωμένος ποιητής Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ο οποίος μας τιμά απόψε με την παρουσία του. Τα υπόλοιπα μέλη της Κριτικής Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, οι οποίοι μας έχουν τιμήσει με την αποδοχή της πρότασης μας να επιτελέσουν το δύσκολο και χρονοβόρο έργο της κρίσης της ετήσιας λογοτεχνικής μας παραγωγής, ήταν οι: Νάσος Βαγενάς, Φώτης Δημητρακόπουλος, Γιώργος Μολέσκης, Μαρίνος Πουργούρης, Άννα Τζούμα και Λουίζα Χριστοδουλίδου.
Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Παιδικής / Νεανικής Λογοτεχνίας εξελέγη ο κ. Γιώργος Παπαντωνάκης, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου με κύριο ερευνητικό ενδιαφέρον την παιδική λογοτεχνία, ο οποίος επίσης μας τιμά με την παρουσία του. Τα υπόλοιπα μέλη της Επιτροπής ήταν η καταξιωμένη συγγραφέας Μαρία Πυλιώτου, καθώς και οι σημαντικοί μελετητές της παιδικής λογοτεχνίας Δώρος Θεοδούλου, Κώστας Κατσώνης και Πέτρος Πανάου.
Τέλος, υπό την προεδρία του Γενεθλή Γενεθλίου, στην Κριτική Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Εικονογράφησης συμμετέσχαν οι εικαστικές καλλιτέχνιδες Μαρία Λοϊζίδου και Ευγενία Βασιλούδη και οι εικονογράφοι Λουίζα Καϊμάκη και Θεοδώρα Πυλιώτου.
Απόψε τιμούμε έντεκα συγγραφείς, το έργο των οποίων κρίθηκε ως το καλύτερο στις υπό κρίση Κατηγορίες για εκδόσεις του 2010: τον Λεωνίδα Γαλάζη και τον Ανδρέα Χρίστου Πούλλο στην Κατηγορία της Ποίησης, τον Άντη Ροδίτη στην Κατηγορία του Μυθιστορήματος, τη Νένα Φιλούση στην Κατηγορία του Διηγήματος, τον Λευτέρη Παπαλεοντίου και τον Γιώργο Κεχαγιόγλου στην Κατηγορία του Δοκιμίου και της Μελέτης, τον Δημήτρη Ταλιαδώρο στην Κατηγορία του Χρονικού και της Μαρτυρίας, τη Λουίζα Παπαλοΐζου στην Κατηγορία του Πρωτοεμφανιζόμενου Λογοτέχνη, την Κίκα Πουλχερίου και εξίσου τον Τάσο Αριστοτέλους στην Κατηγορία της Παιδικής Λογοτεχνίας και τη Γιόλα Δαμιανού-Παπαδοπούλου στην Κατηγορία της Νεανικής Λογοτεχνίας. Τιμούμε, επίσης, τον χαρισματικό εικονογράφο Φρίξο Μιχαηλίδη, που μόλις πριν από δύο χρόνια τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας για τη συγγραφική του ικανότητα.
Θα ήθελα να συγχαρώ θερμά τους φετινούς τιμώμενους και να τους ευχηθώ ακόμη πιο ψηλούς αναβαθμούς στη δημιουργική τους πορεία. Θα ήθελα, τέλος, να ευχαριστήσω τους Προέδρους και τα Μέλη των Συμβουλευτικών Επιτροπών για την πολύτιμη προσφορά τους και τον ιδιαίτερο ζήλο με τον οποίο καταπιάστηκαν για να φέρουν εις πέρας το δύσκολο έργο της αξιολόγησης της λογοτεχνικής παραγωγής του τόπου.
Κλείνοντας, επιτρέψτε μου να αναφερθώ σε μια μεγάλη πρόκληση που έχουμε φέτος ενώπιον μας, που αποτελεί ένα μεγάλο στοίχημα τόσο για τη χώρα μας γενικότερα όσο και για τον τομέα του πολιτισμού ειδικότερα: η Κύπρος κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2012 θα αναλάβει την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Κύπρος, σταυροδρόμι των πολιτισμών Ανατολής και Δύσης, θα υποδεχθεί μια σειρά από σημαντικές πνευματικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο της Κυπριακής Προεδρίας το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους.
Βρισκόμαστε τώρα στο στάδιο προετοιμασίας του εξάμηνου προγράμματος της δικής μας Προεδρίας και εκείνο που μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι ότι ως Κύπρος θα προσπαθήσουμε να δώσουμε την ιδιαίτερη σφραγίδα μας στο πλαίσιο των δεδομένων που προκύπτουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Για τον σκοπό αυτό θα προσδώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στην Ευρώπη των Πολιτών και στην Κοινωνική Διάσταση του Πολιτισμού. Θα προβάλουμε τη δική μας αντίληψη για τον Πολιτισμό, με βάση την οποία δεν αποτελεί προνόμιο για μια ελίτ και για τους λίγους, αλλά είναι δημόσιο αγαθό για τους πολλούς. Συνεπώς, είναι βασικός μας στόχος να εργαστούμε σκληρά έτσι ώστε με αποτελεσματικότητα να εξασφαλίσουμε σε όλους τους πολίτες ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στα πολιτιστικά αγαθά.
Ως εμβληματική εκδήλωση στον τομέα των Γραμμάτων το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού θα διοργανώσει τον Οκτώβριο, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου, Διεθνές Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών με στόχο την ανάδειξη της πνευματικής και πολιτισμικής ταυτότητας της Κύπρου.
Η Κυπριακή Προεδρία θα μας δώσει, επίσης, την ευκαιρία να συνεργαστούμε με σημαντικούς φορείς του πολιτισμού τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, για τη διοργάνωση εκδηλώσεων και άλλων δραστηριοτήτων που θα προβάλουν την ιδιαίτερη χροιά του σύγχρονου πολιτισμού της Κύπρου.
Ταυτόχρονα, αισθάνομαι ικανοποίηση καθώς έχει πια τροχιοδρομηθεί η σύσταση και στέγαση του Ιδρύματος Κυπριακό Αρχείο και Μουσείο Λογοτεχνίας, το οποίο έχει ως σκοπό τη συγκέντρωση, διαφύλαξη, συντήρηση, προβολή και αξιοποίηση της λογοτεχνικής και γενικότερα της πολιτιστικής κληρονομιάς των Κυπρίων ή άλλων λογοτεχνών, μελετητών και συλλεκτών που έζησαν στην Κύπρο, την επισκέφθηκαν ή έγραψαν για αυτήν.
Για το βιβλίο η πολιτική του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού στοχεύει στη στήριξη, ενίσχυση και ανάδειξη της πνευματικής δημιουργίας, καθώς και στην προβολή, προώθηση και διάδοση της πνευματικής δημιουργίας της Κύπρου στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο αυτό λειτουργεί το Σχέδιο Επιχορήγησης Μεταφράσεων Έργων Κυπρίων Λογοτεχνών από την Ελληνική σε Ξένες Γλώσσες. Παράλληλα, λόγω του σημαντικού ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η λογοτεχνία στην αλληλογνωριμία και επανασύνδεση των δύο κοινοτήτων της Κύπρου, λειτουργεί το Πρόγραμμα Επιχορήγησης για τη Μετάφραση και Έκδοση Έργων της Τουρκοκυπριακής Γραμματείας στην Ελληνική Γλώσσα και Έργων της Ελληνικής Γραμματείας της Κύπρου στην Τουρκική Γλώσσα. Στο πλαίσιο αυτό προγραμματίζεται η έκδοση δίγλωσσης ανθολογίας διηγημάτων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων συγγραφέων με σκοπό την περαιτέρω αλληλογνωριμία των δύο κοινοτήτων μέσω της λογοτεχνίας.
Στον τομέα της θεατρικής συγγραφής, ένα από τα πιο δύσκολα είδη του έντεχνου λόγου, οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες θεσμοθέτησαν την Εβδομάδα Θεατρικής Γραφής με στόχο την περαιτέρω στήριξη του κυπριακού θεατρικού έργου.
Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού εκδίδει, επίσης, σημαντικά έργα για την ανάδειξη της προσφοράς Κυπρίων δημιουργών και διοργανώνει ημερίδες και αφιερώματα σε σημαντικούς Κύπριους συγγραφείς και δημιουργούς γενικότερα. Θα ήταν άσκοπο να απαριθμήσω αναλυτικά όλες τις δραστηριότητες του Υπουργείου στον τομέα των Γραμμάτων. Σας δίνω όμως τη διαβεβαίωση ότι το Υπουργείο θα στέκεται αρωγός στις προσπάθειες των πνευματικών μας δημιουργών για στήριξη και προβολή του έργου τους.
Παράλληλα, στο πλαίσιο της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, προσδίδουμε ιδιαίτερη σημασία στη λογοτεχνία, αφού την θεωρούμε σημαίνον αισθητικό και μορφωτικό αγαθό. Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος, η ενασχόληση με τα λογοτεχνικά κείμενα παρέχει τη δυνατότητα ενεργητικής συμμετοχής των μαθητών και μαθητριών στη διαδικασία της γνώσης, ως κοινότητας αναγνωστών και ερμηνευτών, διευρύνει τον ορίζοντα των εμπειριών και το βάθος της ευαισθησίας τους, οξύνει το γλωσσικό αισθητήριο και το αισθητικό τους κριτήριο και αναπτύσσει τη φαντασία και την κριτική-ερμηνευτική τους ικανότητα. Με τη διδασκαλία του μαθήματος, όπως αναφέρεται στα νέα Αναλυτικά Προγράμματα, επιδιώκεται οι μαθητές και οι μαθήτριες να αποκτήσουν ένα συνεκτικό και επαρκές σώμα γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνική παραγωγή, ανώνυμη/«λαϊκή» και επώνυμη/«έντεχνη», παλαιότερη και νεότερη, ελληνική και ξένη (από μετάφραση).
Με τον τρόπο αυτό, στο νέο σχολείο που διαμορφώνουμε η λογοτεχνία θα συμβάλει σημαντικά στην καλλιέργεια της νέας ελληνικής γλώσσας, στόχος στον οποίο δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση, λαμβάνοντας υπόψη τα φαινόμενα μειωμένης ευχέρειας χρήσης της νέας ελληνικής γλώσσας σε πολλούς τομείς της κοινωνικής ζωής και των επιστημών, που διαπιστώνεται επανειλημμένα, ακόμη και από διεθνείς έρευνες.
Με βάση τη νέα προσέγγιση που υιοθετούμε, η καλλιέργεια της νέας ελληνικής γλώσσας δεν αφορά πλέον μόνο το γλωσσικό μάθημα, αλλά όλα τα μαθήματα. Με αυτό τον τρόπο, η διδασκαλία και καλλιέργεια της ελληνικής γλώσσας στο σχολείο προσαρμόζεται στα επιστημονικά δεδομένα της εποχής μας και αναβαθμίζεται σε κεντρική διδακτική δραστηριότητα του σχολείου σε όλα τα μαθήματα, ώστε να διασφαλίζεται η κατάκτηση, κατοχή και άριστη χρήση της νέας ελληνικής γλώσσας από το σύνολο των μαθητών και μαθητριών της Κύπρου.
Κυρίες και Κύριοι,
Καταλήγοντας, θα ήθελα να πω ότι η Κύπρος μας έχει πλούσια εκπαιδευτική, πολιτιστική και λογοτεχνική παράδοση, την οποία οφείλουμε να διατηρήσουμε, αλλά και να αναπτύξουμε με γόνιμη και δημιουργική σκέψη, έτσι ώστε όλοι μαζί να συνδημιουργήσουμε ένα καλύτερο αύριο για τα παιδιά μας, ένα καλύτερο αύριο για τις νέες γενιές.
