Ομιλία της Υπουργού Εξωτερικών δρος Ερατούς Κοζάκου-Μαρκουλλή στην Ημερίδα του Γραφείου Διεθνών Σχέσεων Κινήματος Σοσιαλδημοκρατών ΕΔΕΚ με θέμα: «Η Κυπριακή Δημοκρατία ως χώρα παραγωγής ενέργειας: Ρόλος και σχέσεις με τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου»
18/02/2012
Είναι με μεγάλη χαρά που βρίσκομαι σήμερα εδώ στο πλαίσιο της Ημερίδας που διοργανώνει το Γραφείο Διεθνών Σχέσεων της ΕΔΕΚ για ένα εξαιρετικά επίκαιρο θέμα όπως αυτό της ενέργειας στο πλαίσιο της παρούσας γεωπολιτικής συγκυρίας και επιθυμώ να συγχαρώ τους διοργανωτές για την πρωτοβουλία τους. Νιώθω ικανοποίηση που μου δίνεται η ευκαιρία να παρουσιάσω τις θέσεις της Κύπρου ιδιαίτερα αυτή την περίοδο, κατά την οποία λαμβάνουν χώρα ιστορικές εξελίξεις τόσο στη χώρα μας όσο και στη γειτονιά μας.
Γεωγραφικά η Κύπρος βρίσκεται, χωρίς υπερβολή, στο σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής, διαδραματίζοντας από τους αρχαίους χρόνους στρατηγικό ρόλο στον έλεγχο των οδών, είτε για εμπορικούς είτε για στρατιωτικούς σκοπούς. Η δημιουργία της διώρυγας του Σουέζ που βρίσκεται απέναντι από τις κυπριακές ακτές, η ανακάλυψη του πετρελαίου στη Μέση Ανατολή, αλλά και οι αραβοϊσραηλινοί πόλεμοι που ακολούθησαν υπογράμμισαν την πολιτική και εμπορική αξία της γεωγραφικής μας θέσης.
Η ένταξη μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση επικύρωσε την πολιτική σημασία που έχει η χώρα μας, ενώ η πρόσφατη επιβεβαίωση της ύπαρξης υδρογονανθράκων στη θάλασσα μας έχει προσθέσει νέες πτυχές στις δυνατότητες αξιοποίησης της θέσης μας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Σε περιόδους κρίσεων, αυτός ο ρόλος της Κύπρου επιβεβαιώθηκε κυρίως προσφέροντας καταφύγιο και βοήθεια σε λαούς που βρίσκονταν σε ανάγκη. Την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η χώρα μας υπήρξε χώρος υποδοχής και προστασίας Εβραίων της Ευρώπης που διώκονταν από το Ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας. Στους αραβοϊσραηλινούς πολέμους έδωσε στέγη σε Παλαιστίνιους πρόσφυγες, ενώ κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου στον Λίβανο πρόσφερε φιλοξενία σε Χριστιανούς και Μουσουλμάνους Άραβες της γειτονικής χώρας. Υποδέχθηκε ακόμη Ευρωπαίους και πολίτες τρίτων χωρών που εγκατέλειπαν τον Λίβανο του 2006 κατά την κρίση, όπως και από την Αίγυπτο μετά την περσινή επανάσταση στη χώρα.
Επιπλέον, η Κυπριακή Δημοκρατία έθεσε στη διάθεση των Ηνωμένων Εθνών τις υποδομές της στην UNIFIL, η οποία επιβλέπει την τήρηση των ψηφισμάτων του ΟΗΕ στον Λίβανο, ούτως ώστε, αφενός να ενισχυθούν οι δομές του κράτους του Λιβάνου - γεγονός που θα βοηθήσει στην περιφερειακή ειρήνη - αλλά και πιο άμεσα στην τήρηση της κατάπαυσης του πυρός. Ακόμη παρείχε βοήθεια στην κατάσβεση πυρκαγιών στο Ισραήλ τον Δεκέμβριο του 2010, γεγονός που έτυχε ευρείας αναγνώρισης από την ηγεσία και τον λαό του Ισραήλ.
Λόγω όλων αυτών των συνθηκών, η Κύπρος ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με όλες σχεδόν τις χώρες της περιοχής, παρά το γεγονός ότι ως μικρό νησί η θάλασσα μας χωρίζει γεωγραφικά από την υπόλοιπη περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Από το 2003, οπότε η Κύπρος υπέγραψε την πρώτη συμφωνία οριοθέτησης της Μέσης Γραμμής μεταξύ της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) Κύπρου – Αιγύπτου - η πρώτη συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ στη Μεσόγειο - η Κύπρος απέκτησε πλέον (θαλάσσια) σύνορα με τη μεγαλύτερη και πολυπληθέστερη αραβική χώρα της περιοχής μας. Ακολούθησε η υπογραφή συμφωνίας οριοθέτησης της Μέσης Γραμμής με τον Λίβανο το 2007 και με το Ισραήλ το 2010. Συνεπώς, η θάλασσα δεν μας χωρίζει πια από τους γείτονες μας αλλά αποτελεί χώρο των κοινών μας συνόρων αλλά και συμφερόντων.
Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων δημιουργεί νέες προοπτικές και νέα δυναμική στον ρόλο της Κύπρου. Επιδιώκουμε τη σύναψη διμερών συμφωνιών που θα επιτρέψουν τη δημιουργία του αναγκαίου θεσμικού πλαισίου για τη συνεργασία μας, ενώ υπάρχουν διαθέσιμα ευρωπαϊκά προγράμματα, τα οποία επιθυμούμε να αξιοποιήσουμε τόσο διμερώς όσο και εντός του πλαισίου της Ένωσης για τη Μεσόγειο, για να προωθήσουμε ευρύτερη συνεργασία με τους γείτονες μας στη Μέση Ανατολή. Ήδη έχουν υπογραφεί σημαντικές συμφωνίες με την Αίγυπτο για την αξιοποίηση κοινών κοιτασμάτων αλλά και για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στην περιοχή, ενώ αναμένουμε σύντομα να ολοκληρωθούν και οι σχετικές διαβουλεύσεις με το Ισραήλ. Ελπίζουμε ότι εντός του επόμενου διαστήματος θα ξεκινήσουν ανάλογες συζητήσεις και με τον Λίβανο. Συνεπώς, η ύπαρξη υδρογονανθράκων αποτελεί το νέο όχημα που οδηγεί σε μια στενότερη και πιο συστηματική συνεργασία με τα γειτονικά μας κράτη.
Ειδικότερα, με το κράτος του Ισραήλ έχουν υπογραφεί μέσα στους τελευταίους 12 μήνες 11 συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένων συμφωνιών για Στρατιωτική Συνεργασία, για Ανταλλαγή Διαβαθμισμένων Πληροφοριών αλλά και για Συνεργασία στον τομέα της Έρευνας και Διάσωσης. Ωστόσο, η σύσφιξη των σχέσεων με το Ισραήλ αποτελεί και συνέπεια των ευρύτερων εξελίξεων στην περιοχή. Η αλλαγή στάσης της Τουρκίας και η αβεβαιότητα για τις αλλαγές στον πολιτικό χάρτη της περιοχής έχουν ωθήσει το Ισραήλ σε αναζήτηση ενός πιο σταθερού και αξιόπιστου συμμάχου στο πολιτικό του περιβάλλον. Οι νέοι σύμμαχοι, που προσφέρουν και διέξοδο για το Ισραήλ από μια περιοχή που περικλείεται από μη φιλικές ή ακόμα και εχθρικές χώρες, προς την Ευρώπη είναι η Κύπρος και η Ελλάδα.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας επισκέφθηκε πέρσι τον Μάρτιο το Ισραήλ, τον Οκτώβριο ήρθε στην Κύπρο ο Πρόεδρος του Ισραήλ κ. Σιμόν Πέρες και μόλις προχθές είχαμε την επίσκεψη του Ισραηλινού Πρωθυπουργού κ. Βενιαμίν Νετανιάχου. Είναι ξεκάθαρο ότι προχωρούμε με γοργούς ρυθμούς στην εδραίωση ενός πλέγματος συνεργασιών που θα είναι επωφελείς και για τους δύο λαούς, ενώ θέτουν τις βάσεις και για ευρύτερη συνεργασία, συμπεριλαμβανομένης της τριμερούς συνεργασίας και με την Ελλάδα. Έτσι, η Κύπρος καθίσταται συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο Ισραήλ και την ηπειρωτική Ευρώπη.
Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι η Κύπρος δεν βλέπει τις σχέσεις της με το Ισραήλ ανταγωνιστικά με τις σχέσεις της με τους Άραβες της Μέσης Ανατολής. Αντιθέτως, επιδιώκουμε ισόρροπες / συμμετρικές σχέσεις με τις δύο πλευρές και σε καμία περίπτωση δεν διαφοροποιούνται οι θέσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Παλαιστινιακό.
Επιμένουμε στην ανάγκη για την ίδρυση ενός ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους στα σύνορα του 1967 με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ και το οποίο θα συνυπάρχει σε συνθήκες ασφάλειας και ειρήνης με το κράτος του Ισραήλ. Σημειώνεται ότι η Κύπρος αναγνώρισε από το 1988 την Παλαιστίνη, αναγνώριση την οποία επιβεβαίωσε το 2011, εν μέσω αυτής της ραγδαίας ανάπτυξης σχέσεων με το κράτος του Ισραήλ. Αυτό το μήνυμα πρέπει να μεταφέρεται στους Άραβες γείτονές μας.
Παράλληλα με τις ενέργειες μας σε διμερές επίπεδο, αξιοποιούμε και την ιδιότητα μας ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα θεσμικά πλαίσια συνεργασίας της ΕΕ με τρίτες χώρες. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της Ένωσης για τη Μεσόγειο, η Κύπρος επιδιώκει να ενισχύσει τους μηχανισμούς συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο και, στο μέτρο που είναι εφικτό, να προωθήσει τη συνεννόηση μεταξύ Ευρωπαίων, Αράβων και Ισραηλινών για συνεργασία σε αυτή την πολυτάραχη περιοχή μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. Παρά τις προκλήσεις που υπάρχουν και τα εμπόδια που πρέπει να αντιμετωπιστούν, η ύπαρξη αυτών των μηχανισμών είναι ένα θετικό βήμα που προσφέρει το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορούσε να προωθηθεί ένας σχεδιασμός ολοκληρωμένης συνεργασίας σε επίπεδο λαών, δημόσιων υπηρεσιών αλλά και υποδομών.
Πιστεύουμε ότι η ενίσχυση των επαφών μας με τους γείτονες μας θα φέρουν πιο κοντά και τις ηγεσίες αλλά και τους λαούς των χωρών αυτών με την Κύπρο, κάτι που διευκολύνει στην αντίληψη των πραγμάτων και των ευαισθησιών της κάθε πλευράς. Αυτό οδηγεί σε μια ειλικρινή και επιτυχή σύσφιξη σχέσεων με όλους.
Χωρίς να αποχωριζόμαστε τις θέσεις αρχών μας για περιφερειακά θέματα, κατανοούμε και τις ευαισθησίες των Ισραηλινών ακόμη καλύτερα και είμαστε σε θέση πράγματι να καταστούμε ένας παράγοντας σταθερότητας. γιατί δεν επιδιώκουμε να αποκομίσουμε κέρδη από τη σύγκρουση των δύο πλευρών, ούτε να επενδύσουμε στη μία πλευρά εις βάρος της άλλης. Το μικρό μας μέγεθος και οι ασύγκριτα μεγάλες και σοβαρές απειλές που δεχόμαστε δεν μας επιτρέπουν να κάνουμε, ούτως ή άλλως, τέτοιες επιλογές ούτε βεβαίως να αναπτύσσουμε κρυφές ατζέντες. Έχουμε ανάγκη όλης της υποστήριξης που θα μπορούσαμε να λάβουμε τόσο από τους Ισραηλινούς και τις εβραϊκές οργανώσεις όσο και από τους Άραβες γείτονες μας στο Κυπριακό.
Εδώ θα ήθελα να σημειώσω ότι ενδεχόμενη λύση του κυπριακού προβλήματος θα επέτρεπε στην Κύπρο να εστιάσει την προσοχή και τις ενέργειες της στις πολιτικές εξελίξεις στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, αναβαθμίζοντας τον πολιτικό της ρόλο εντός της ΕΕ. Ταυτόχρονα θα διευκόλυνε την Κύπρο στην προώθηση των σχέσεώς της με τους γείτονές της, αφού τόσο η αλλαγή των πολιτικών ισορροπιών στην περιοχή με την άνοδο ισλαμικών θρησκευτικών κομμάτων στην εξουσία, όσο και η οικονομική και πολιτική διείσδυση της Τουρκίας στην περιοχή, λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό ανταγωνιστικά προς τα κυπριακά συμφέροντα.
Επίσης, υπό την προϋπόθεση ότι η λύση θα επανέφερε την ασφάλεια και την ειρήνη στο νησί, θα αναδείκνυε ακόμη εντονότερα την Κύπρο ως νησίδα ηρεμίας και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο, σε μια περιοχή όπου οι πρόσφατες εξελίξεις και εξεγέρσεις έχουν επαναφέρει την αστάθεια και την καταφυγή στη βία.
Παράλληλα, χωρίς τις απειλές της Τουρκίας, και σε πνεύμα ομαλών σχέσεων, η Κύπρος θα γινόταν δίχως αμφιβολία ένας ελκυστικός προορισμός επενδύσεων αλλά και ασφαλής χώρος για επενδύσεις και για περιφερειακά έργα υποδομής που συνδέονται με την ενέργεια.
Μέσα στο σημερινό περιβάλλον, παρόλα αυτά, πιστεύουμε ότι οι νέες ευκαιρίες που δημιουργούνται στον τομέα της ενέργειας, επιτρέπουν τη δημιουργία σχέσεων σε όλα τα επίπεδα για μια σύνθετη, πολύπλευρη και πολυμερή σχέση με όλους τους γείτονες μας στη Μέση Ανατολή, γεγονός που θα μας θωρακίσει έναντι των απειλών και της προπαγάνδας της Τουρκίας. Είναι γι’ αυτό τον λόγο που πέραν των επιδιώξεων μας για ειδική σχέση με το Ισραήλ, έχουμε προτείνει τη δημιουργία ενός δομημένου διαλόγου με την Αίγυπτο η οποία θα καλύπτει θέματα ενέργειας και θαλάσσιας πολιτικής. Πρόταση για ενισχυμένο διάλογο για θέματα ενέργειας, θαλάσσιας πολιτικής και προώθηση της διμερούς συνεργασίας στην εκμετάλλευση ενδεχόμενων κοινών κοιτασμάτων έχουμε υποβάλει και στον Λίβανο.
Οι σχέσεις μας με όλο τον αραβικό κόσμο δεν εξαντλούνται στις επαφές μας με τις χώρες με τις οποίες μοιραζόμαστε θαλάσσια σύνορα. Το κέντρο βάρους της πολιτικής διεργασίας στον αραβικό κόσμο μεταφέρεται πλέον με δυναμισμό στην περιοχή του Κόλπου, όπου τα αραβικά κράτη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου αξιοποιούν την οικονομική τους δύναμη για να διεκδικήσουν εμφαντικά ρόλο στη διαμόρφωση των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή.
Και με αυτές τις χώρες επιθυμούμε στενή συνεργασία και ήδη λειτουργούμε Πρεσβείες σε τέσσερα από τα έξι κράτη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου: Κατάρ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ομάν και Κουβέιτ. Οι δύο τελευταίες μάλιστα Πρεσβείες μας άνοιξαν μέσα στους τελευταίους 16 μήνες.
Στηρίζουμε σθεναρά τον ρόλο του Αραβικού Συνδέσμου στη διαμόρφωση των εξελίξεων στην περιοχή. Κατ΄ αρχήν, επειδή νιώθουμε την υποχρέωση να υποστηρίξουμε τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα εντός της αραβικής οικογένειας, αποτρέποντας εξωτερικές επεμβάσεις οι οποίες στο παρελθόν είχαν λειτουργήσει διαλυτικά παρά προς όφελος της ειρήνης και της σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Την ίδια ώρα, ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Αραβικού Συνδέσμου αποτρέπει την προσπάθεια της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής να καπηλευθεί τη λαϊκή αντίδραση κατά απολυταρχικών καθεστώτων για να επιβάλει τις δικές της επιδιώξεις στην περιοχή. Προς τούτο, έχουμε υποβάλει εισήγηση προς την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) για πραγματοποίηση κοινής συνάντησης των Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ και του Αραβικού Συνδέσμου, κατά τη διάρκεια της Κυπριακής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ το δεύτερο εξάμηνο του 2012, ει δυνατόν, στην Κύπρο.
Επιπρόσθετα, λόγω της ύπαρξης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη μας, έχουν δημιουργηθεί ευκαιρίες για μία νέας μορφής συνεργασία και με άλλες χώρες, πέραν της άμεσης γειτονιάς μας. Με χώρες που ασκούν επιρροή τόσο εντός της ΕΕ, όσο και πέραν αυτής. Η σφυρηλάτηση σχέσεων με τέτοιες χώρες, η δημιουργία πολυδιάστατων σχέσεων που θα αποκτήσουν γεωστρατηγικό χαρακτήρα, θα αναβαθμίσουν τον ρόλο μας στην περιοχή και θα μας προστατεύσουν έναντι των παράλογων διεκδικήσεων της Τουρκίας.
Εν αντιθέσει με την Τουρκία, η Κύπρος δεν έχει υπέρμετρες φιλοδοξίες για την εξωτερική της πολιτική. Δεν μπορεί να απειλήσει ούτε την εξωτερική άμυνα, ούτε την εσωτερική ασφάλεια καμίας χώρας στην περιοχή μας. Επίσης, η Κύπρος ως κράτος μέλος της ΕΕ έχει τα δικά της συμφέροντα τα οποία είναι συνυφασμένα με τα συμφέροντα της ευρωπαϊκής οικογένειας και δεν νοείται να επιχειρήσει να αξιοποιήσει τον φυσικό της πλούτο για να εκβιάσει πολιτικές αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτά είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Κύπρου σε σχέση με άλλους παρόχους ενέργειας ή χώρες που φιλοξενούν αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως είναι η Τουρκία.
Καταληκτικά, μέσα στο σημερινό ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον και την αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας από την Ευρώπη, η Κύπρος θα μπορούσε να γίνει το «ουδέτερο έδαφος» της Ανατολικής Μεσογείου, όπου τα συμφέροντα των χωρών της περιοχής θα συναντώνται για καλύτερη αξιοποίηση του φυσικού τους πλούτου, υπέρ του συμφέροντος των ίδιων των λαών της περιοχής, της σταθερότητας και της ειρήνης στη Μέση Ανατολή και την απρόσκοπτη παροχή ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω ξανά για την πρόσκληση και την ευκαιρία που μου δόθηκε να αναπτύξω θέματα που άπτονται της ουσίας της εξωτερικής πολιτικής του τόπου μας και να ευχηθώ καλή συνέχεια και καλή επιτυχία για την εκδήλωση.
