Γιορτάζοντας σήμερα την Ημέρα των Γραμμάτων,
τιμούμε και μνημονεύουμε τους ιδρυτές, ευεργέτες, Σχολικούς Εφόρους,
Υπουργούς Παιδείας, εκπαιδευτικούς και σχολικούς υπαλλήλους των σχολείων
Λευκωσίας. Μαζί τους τιμούμε όλους όσοι υπηρέτησαν ή υπηρετούν
καθημερινά την παιδεία αυτού του τόπου, με επίκεντρο την αγάπη για τα
παιδιά και με μοναδικό στόχο την πρόοδο και την προκοπή τους.
Στρέφουμε τη σκέψη και τη μνήμη μας στους τρεις μεγάλους Ιεράρχες, τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό και τον Μέγα Βασίλειο οι οποίοι τίμησαν και καταξίωσαν με τη ζωή και τη δράση τους τα ελληνικά γράμματα. Η γιορτή τους είναι γιορτή της παιδείας και των γραμμάτων, γιορτή των δασκάλων και των μαθητών. Είναι γιορτή τόσο σχολική όσο και χριστιανική. Κι αυτό δεν είναι κάτι που έγινε τυχαία. Οι Τρεις Ιεράρχες, οι «μελίρρυτοι ποταμοί της σοφίας», οι «φωστήρες της τρισηλίου θεότητας», όπως καθιερώθηκε να ονομάζονται, υπηρέτησαν με αφοσίωση τα ελληνικά γράμματα και ανέδειξαν όσο λίγοι την αξία της ελληνικής παιδείας.
Όντας οι ίδιοι βαθείς γνώστες της κλασικής φιλολογίας και της χριστιανικής πίστης, κατάφεραν να κάνουν τη σύζευξη της ελληνικής παιδείας με τη χριστιανική αρετή. Καταξίωσαν με το έργο και την προσφορά τους τα ελληνικά γράμματα και μας κληροδότησαν το διαιώνιο μήνυμα πως η μόρφωση λαμπρύνει και φωτίζει τον νου, ποτίζει την ψυχή και διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ανθρώπου. Ταυτόχρονα διακήρυξαν πως η μόρφωση θα πρέπει να εφοδιάζει τους νέους με όλα τα αναγκαία πνευματικά εφόδια που θα τους βοηθήσουν να γίνουν αληθινοί άνθρωποι, χρήσιμοι κοινωνικοί εργάτες και θαρραλέοι μαχητές στον καθημερινό στίβο της ζωής. Μεγάλη ήταν, επίσης, και η κοινωνική προσφορά των Τριών Ιεραρχών, «των οποίων ο μεν βίος ήτο οδηγός της θεωρίας, η δε θεωρία επισφράγισις του βίου των».
Η αγάπη για τον συνάνθρωπο, ο αυτοσεβασμός και ο αλληλοσεβασμός, η αλληλεγγύη και η κοινωνική δικαιοσύνη υπήρξαν βασικές αρχές τις οποίες υπηρέτησαν έμπρακτα οι Τρεις μεγάλοι Ιεράρχες. Οι αρχές αυτές και οι παιδαγωγικές τους υποθήκες είναι και για μας σήμερα βασικά και επίκαιρα μηνύματα που μπορούν να αποτελούν ασφαλή πυξίδα και οδηγό για τους εκπαιδευτικούς και για όλους όσοι ασχολούνται με τα γράμματα και την εκπαίδευση των παιδιών και των νέων μας.
Ιδιαίτερα σήμερα, σε μία εποχή που οι νέοι αναζητούν τον δρόμο τους σε μια περίπλοκη και διαρκώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα, οι βασικές αρχές ζωής και δράσης των Τριών Ιεραρχών μπορούν να τους προσφέρουν υγιή πρότυπα προς μίμηση, να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν με σθένος τις όποιες δυσκολίες και να τους γεμίσουν με την αισιοδοξία του ανθρώπου που διαθέτει ανοικτούς πνευματικούς ορίζοντες, ευγένεια ψυχής και κοινωνική αλληλεγγύη.
Η μέρα των Ελληνικών Γραμμάτων προσφέρεται επίσης ως μια ευκαιρία απολογισμού αλλά και αυτοκριτικής όλων των μελών της κοινωνίας γι’ αυτά που έκαναν μέχρι σήμερα για την παιδεία του τόπου.
Σήμερα επιβεβαιώνεται περισσότερο από κάθε άλλη φορά αυτό που είχε τονίσει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος στον επιτάφιο λόγο του προς τον Μεγάλο Βασίλειο, ότι «η παιδεία είναι το πρώτον αγαθόν, από τα αγαθά τα οποία έχομεν». Μια θέση την οποία συμμερίζονται σήμερα όλοι οι φορείς σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να ανακάμψει από τη βαθιά οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, υπογραμμίζεται ο πολύ σημαντικός ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η εκπαίδευση. Οι ίδιοι φορείς τονίζουν παράλληλα ότι για να μπορέσει η εκπαίδευση να επιτελέσει αυτό τον ρόλο απαιτούνται μεταρρυθμίσεις των εκπαιδευτικών συστημάτων, ώστε αυτά να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής.
Δυστυχώς, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι για πολλά χρόνια δεν είχαν προωθηθεί οι μεταρρυθμίσεις που είχε ανάγκη η παιδεία μας, με αποτέλεσμα να μην ακολουθήσει τις ραγδαίες κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις και η ποιότητά της να μην βρίσκεται στα επίπεδα που απαιτούν οι σύγχρονοι καιροί.
Η αναγκαιότητα ανανέωσης και εκσυγχρονισμού της παιδείας είχε βέβαια επισημανθεί συχνά στο παρελθόν από πολιτικούς και εκπαιδευτικούς φορείς, χωρίς όμως να προωθούνται οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, με αποτέλεσμα η παιδεία μας να χαρακτηρίζεται από στασιμότητα. Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο, που απαιτεί διαρκώς την προσαρμογή σε νέες ανάγκες και πιο σύνθετες απαιτήσεις, τα βασικά δομικά χαρακτηριστικά της παιδείας μας παρέμειναν αναλλοίωτα.
Τα τελευταία χρόνια βάλαμε σε τροχιά αλλαγών και μεταρρύθμισης ένα εκπαιδευτικό σύστημα που χαρακτηριζόταν διαχρονικά από την έλλειψη εκσυγχρονισμού του. Με τις αλλαγές που προωθήσαμε και υλοποιήσαμε συστηματικά και μεθοδικά θέσαμε τις βάσεις για την αναδιαμόρφωση, τον εξορθολογισμό και τον εκσυγχρονισμό της παιδείας μας, ώστε αυτή να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του πολίτη του 21ου αιώνα, να προετοιμάσει τους νέους μας, τους αυριανούς πολίτες του κόσμου της παγκοσμιοποίησης, της πληροφορίας, της διακίνησης ιδεών και εργασίας, και να τους εξοπλίσει με τα αναγκαία εφόδια ώστε να επιβιώσουν στο σκληρό και ανταγωνιστικό περιβάλλον της κοινωνίας της αγοράς και της εργασίας.
Οι συντεταγμένες της παιδείας μας παραμένουν σταθερές και ξεκάθαρες. Όπως αναφέρεται ρητά στο προοίμιο των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων, η εκπαίδευσή μας συντελείται στο πλαίσιο του ελληνικού πολιτισμού, όπως αυτός διαμορφώθηκε στο πέρασμα των χρόνων και ιδιαίτερα στην επαφή του με άλλους πολιτισμούς. Στο πλαίσιο αυτό τα παιδιά μας ενισχύονται για να διαμορφώσουν αυτόνομα και με αυτοπεποίθηση την ταυτότητά τους (εθνική, θρησκευτική, πολιτισμική), μαθαίνοντας ταυτόχρονα να σέβονται τους συμμαθητές τους με διαφορετική ταυτότητα.
Ταυτόχρονα, όμως, θέλουμε μιαν ελληνική παιδεία υψηλής ποιότητας. Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση θέλουμε να ανεβάσουμε την παιδεία μας στο επίπεδο που της αξίζει. Στόχος μας είναι να διαμορφώσουμε μιαν ελληνική παιδεία υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων, μέσα στο πλαίσιο της οποίας θα καλλιεργείται ο σεβασμός στις παραδόσεις, στην ιστορία, στη θρησκεία, στη γλώσσα και στα ιδιαίτερα εθνικά μας χαρακτηριστικά. Ταυτόχρονα, το νέο, ανθρώπινο και δημοκρατικό σχολείο που διαμορφώνουμε έχει ως βασικό του στόχο την ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού, που αποτελεί τη βάση του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση όχι μόνο δεν εγκαταλείπεται αλλά, αντίθετα, ενισχύεται ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρα της παιδείας μας.
Γιατί πιστεύουμε ότι οι βασικές αρχές της ανθρωπιστικής παιδείας των κλασικών χρόνων χρειάζονται και σήμερα που η τεχνοκρατική και μεταβιομηχανική κοινωνία προτάσσει τη συγκέντρωση πλούτου και αντικειμένων έναντι της μόρφωσης και της καλλιέργειας, τον ευδαιμονισμό έναντι της ευτυχίας που προκύπτει από μια ζωή που έχει νόημα και από τη διαπροσωπική αλληλεγγύη.
Γιατί έχουμε την πεποίθηση ότι χρειαζόμαστε και σήμερα το παράδειγμα των Τριών Μεγάλων Ιεραρχών που βάζουν την αγάπη ως το κύριο κίνητρο της δράσης, την αλήθεια ως τον υπέρτατο στόχο και την αυταπάρνηση και την προσφορά ως τον κύριο άξονα της κοινωνικής συμπεριφοράς.
Το όραμα που προσπαθούμε να κάνουμε πραγματικότητα μέσα από την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση προς αυτές τις αξίες οδηγεί.
Κοιτάζοντας τα χρόνια που πέρασαν διαπιστώνω με ικανοποίηση ότι έγιναν πολλά προς την κατεύθυνση που απαιτούν οι καιροί και οι ανάγκες της χώρας μας. Χαίρομαι που διαπιστώνω ότι η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση από θεωρία έγινε πράξη και το δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο που οραματιστήκαμε και επαγγελθήκαμε άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά. Συντελέστηκε πρωτόγνωρο, σε ποσότητα και ποιότητα, έργο το οποίο δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της κυπριακής εκπαίδευσης. Έργο που αφορά σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο. Με το έργο που έχει επιτελεστεί άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά το όραμα γενιών εκπαιδευτικών, γονιών και μαθητών για μια κυπριακή εκπαίδευση που θα μας επιτρέπει να πρωταγωνιστούμε από πλευράς μάθησης στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο χώρο.
Κάναμε αποφασιστικά βήματα για την αναβάθμιση όλων των τομέων του εκπαιδευτικού μας συστήματος γιατί το οφείλουμε στα παιδιά και στους νέους μας οι οποίοι αποτελούν την ελπίδα και το μέλλον αυτού του τόπου. Στα πλαίσια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης προωθήσαμε συστηματικά τις αλλαγές εκείνες που θα βελτιώσουν σταδιακά την ποιότητα της εκπαίδευσης μας.
Ανάμεσα σε άλλα, προωθήθηκαν η διαμόρφωση και εισαγωγή νέων αναλυτικών και ωρολογίων προγραμμάτων, η ολοκλήρωση της μείωσης των μαθητών στους 25 ανά τμήμα σ’ όλες τις τάξεις από την προδημοτική μέχρι τη Γ’ Λυκείου, η ίδρυση και λειτουργία των Μεταλυκειακών Ινστιτούτων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, η εισαγωγή των τετραμήνων στη Μέση Εκπαίδευση, η αναβάθμιση της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών με τη διοργάνωση του μεγαλύτερου προγράμματος υποχρεωτικής επιμόρφωσης που έχει εφαρμοστεί ποτέ στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, στο οποίο συμμετείχαν συνολικά 7.750 δάσκαλοι και καθηγητές την τελευταία διετία, με την εφαρμογή του προγράμματος εισαγωγικής επιμόρφωσης και τη θεσμοθέτηση των διημέρων εκπαιδευτικού στη δημοτική και μέση εκπαίδευση. Επίσης προωθήθηκε η επέκταση των Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας, του Ανοικτού και του Μουσικού Σχολείου και η εφαρμογή του πακέτου στοχευμένων μέτρων φοιτητικής μέριμνας, από το οποίο επωφελήθηκαν τις τρεις τελευταίες ακαδημαϊκές χρονιές συνολικά 9.634 προπτυχιακοί φοιτητές που σπουδάζουν στην Κύπρο, καθώς και 3.918 Κύπριοι φοιτητές που σπουδάζουν στο εξωτερικό.
Περαιτέρω, σημαντικά μέτρα υπήρξαν η επιχορήγηση 30.299 μαθητών για την αγορά φορητού ηλεκτρονικού υπολογιστή, η διαμόρφωση πολιτικών για την ένταξη των αλλόγλωσσων μαθητών και για την πρόληψη και αντιμετώπιση της παραβατικότητας, καθώς και η δημιουργία νέων θεσμών και δομών όπως το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης, ο Φορέας Διά Βίου Καθοδήγησης και το Ίδρυμα Διαχείρισης Απογευματινών και Βραδινών Επιμορφωτικών Προγραμμάτων.
Παράλληλα, διευρύνθηκε η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Κύπρο με αποτέλεσμα να σπουδάζουν για πρώτη φορά περισσότεροι Κύπριοι φοιτητές στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας παρά στο εξωτερικό. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εμπίπτει η έναρξη λειτουργίας της Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, οι αποφάσεις για ίδρυση Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και Σχολής Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στο ΤΕΠΑΚ, καθώς επίσης και η δημιουργία δύο νέων Ιδιωτικών Πανεπιστημίων στην Πάφο (Neapolis) και στη Λάρνακα (UCLAN).
Τέλος, θεσμοθετήθηκε ο έλεγχος των αυξήσεων στα δίδακτρα των Ιδιωτικών Πανεπιστημίων, με αποτέλεσμα να μην αυξηθούν τα δίδακτρα για δύο συνεχόμενα ακαδημαϊκά έτη.
Θα πρέπει ασφαλώς να σημειώσω ότι ορισμένα θέματα για τα οποία διαμορφώσαμε ολοκληρωμένες προτάσεις και τα οποία συζητήσαμε με τους εμπλεκόμενους φορείς έχουν παραμείνει ακόμα ανοικτά, όπως είναι για παράδειγμα το νέο σύστημα αξιολόγησης και διορισμού των εκπαιδευτικών. Πρόκειται για δύο σημαντικές προκλήσεις, για την προώθηση των οποίων θα εργαστώ ακατάπαυστα μέχρι και την τελευταία μέρα μου στο Υπουργείο. Όχι γιατί πρόκειται για προσωπικό στοίχημα ή για να καταγραφεί στα επιτεύγματα της Κυβέρνησης, αλλά για το καλό των παιδιών, της παιδείας και της Κύπρου. Και δηλώνω ευθαρσώς ότι αν δεν γίνει κατορθωτό να εκσυγχρονιστούν και αυτά τα συστήματα κατά τη διάρκεια της δικής μου θητείας, θα χαρώ ιδιαίτερα να κατορθώσει ο αμέσως επόμενος Υπουργός να το πετύχει.
Εξάλλου, όπως έχω τονίσει επανειλημμένως, για να πετύχουμε τους στόχους μας, το εκπαιδευτικό μας σύστημα μάς χρειάζεται όλους. Κανείς δεν περισσεύει. Όλοι μαζί μπορούμε να πετύχουμε τους συλλογικούς στόχους για να την αναβάθμιση της παιδείας μας και η προσπάθεια αυτή πρέπει να συνεχιστεί. Μόνο έτσι θα μπορέσει η σύγχρονη Κύπρος να πρωταγωνιστήσει στο ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο. Οι αλλαγές και ο εκσυγχρονισμός που επιτυγχάνουμε σήμερα στην Παιδεία είναι το διαβατήριο που εισάγει την Κύπρο, τους νέους και νέες μας στην κοινωνία του αύριο, στην κοινωνία της δικαιοσύνης, της ισότητας, της γνώσης και της δημιουργίας.
Με την εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης τα παιδιά μας δεν θα βρεθούν απροετοίμαστα στον δύσκολο κόσμο που έχει διαμορφωθεί, αλλά θα έχουν όλα τα προσόντα που απαιτούνται για να είναι πετυχημένα και ευτυχισμένα. Είναι μια μεταρρύθμιση απαραίτητη για να διασφαλίσουμε μακροπρόθεσμα τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, θέτοντας τα θεμέλια της μακροπρόθεσμης ευημερίας της Κύπρου. Για να τα καταφέρουμε, η εκπαίδευση πρέπει να μείνει έξω από όλες εκείνες τις συγκυριακές αντιπαραθέσεις που έλκουν την καταγωγή τους από άλλα πεδία της πολιτικής και κοινωνικής ζωής και εμποδίζουν τον αναγκαίο επιστημονικό και νηφάλιο διάλογο.
Τιμώντας σήμερα τη Γιορτή των Γραμμάτων, ας προβληματιστούμε για λίγο πάνω στα μηνύματα της σημερινής μέρας. Για να μπορέσουμε να χαράξουμε μια σταθερή πορεία προς το μέλλον, βασισμένη σε αρχές και αξίες, αρκετές από τις οποίες μας διαμηνύουν οι Τρεις Ιεράρχες. Μας χρειάζεται όσο ποτέ άλλοτε σήμερα, στη χειμαζόμενη από την τουρκική κατοχή πατρίδα μας, το ψυχικό σθένος, η ηθική δύναμη, η αγωνιστική διάθεση και η συνέπεια στη διεκδίκηση των δικαίων μας. Για να μπορέσουμε σύντομα να απαλλαγούμε από την κατοχή, τους έποικους, τα επεμβατικά δικαιώματα και τα ξένα στρατεύματα, να λευτερώσουμε τη σκλαβωμένη γη μας, να γυρίσουμε στα πατρογονικά μας εδάφη και να λειτουργηθούμε ξανά στις εκκλησιές μας, σε μια επανενωμένη και πραγματικά ελεύθερη πατρίδα.
Και το μήνυμα που σαν κατακλείδα πηγάζει από τη σημερινή μέρα είναι μήνυμα αισιοδοξίας και ελπίδας. Γιατί όταν οι ελληνικές αξίες της ανδρείας, της ελευθερίας και της σύνεσης συνδυαστούν με τις χριστιανικές αρετές της εργασίας, της υπομονής και της πίστης δημιουργούνται οι δυνατότητες για να μπορούν οι άνθρωποι να αντιμετωπίζουν με επιτυχία την οποιαδήποτε δοκιμασία.
