1. Εισαγωγή
Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, η Ολομέλεια της Βουλής των Αντιπροσώπων, στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της, καλείται να συζητήσει και να ψηφίσει τον κρατικό Προϋπολογισμό.
Ο Προϋπολογισμός όμως αυτός έχει μια ιδιαιτερότητα, αφού είναι ίσως ο κρισιμότερος που καλείται να εγκρίνει το Σώμα στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου. Με τη δήλωση αυτή δεν επιθυμώ να κινδυνολογήσω, αλλά απεναντίας θέλω να τονίσω ότι προτεραιότητα όλων μας θα πρέπει να είναι το καλό της πατρίδας μας και όχι οποιαδήποτε προσωπικά ή κομματικά συμφέροντα. Προέχει η υπεράσπιση της Κύπρου μας, η επιβίωση και το μέλλον των ανθρώπων της.
Με το σκεπτικό που μόλις έχω περιγράψει, ο Προϋπολογισμός του 2013 ετοιμάστηκε λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερα δύσκολες και πρωτόγνωρες για την Κύπρο συνθήκες. Ο αποκλεισμός μας από τις χρηματαγορές από τον Ιούλιο του 2011, ως αποτέλεσμα των εξελίξεων στον τραπεζικό τομέα της Κύπρου κυρίως λόγω της μεγάλης έκθεσης στην ελληνική οικονομία, έχει δημιουργήσει πρωτοφανή δεδομένα τόσο για την κυπριακή οικονομία όσο και για την κυπριακή κοινωνία ευρύτερα.
Η παρατεταμένη παγκόσμια οικονομική κρίση, η συνεχιζόμενη κρίση χρέους στην ευρωζώνη και η συνεχής αβεβαιότητα που επικρατεί σε σχέση με την ελληνική οικονομία, αναπόφευκτα, επηρεάζουν τη μικρή και ανοικτή οικονομία της Κύπρου. Παρά το γεγονός ότι έχουν παρατηρηθεί κάποια σημάδια ανάκαμψης σε ορισμένες ευρωπαϊκές οικονομίες και ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο εφαρμόζονται ή έχει συμφωνηθεί να εφαρμοστούν σημαντικές πρωτοβουλίες για αντιμετώπιση της κρίσης, εντούτοις η διεθνής αβεβαιότητα παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Είναι προφανές ότι για να καρποφορήσουν τα μέτρα αυτά απαιτείται χρόνος.
Πέραν του εξωτερικού περιβάλλοντος, η αναγκαία δημοσιονομική εξυγίανση θα επηρεάσει δυσμενώς τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές της οικονομίας μας, παρόλο που θα συμβάλει μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα στην ανάκαμψη. Η αναγκαία προσαρμογή του τραπεζικού τομέα στα νέα δεδομένα, όπως οι αυστηρότεροι κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας, αναμένεται να επιδράσουν επίσης ανασταλτικά στην ανάπτυξη σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, και λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η Κύπρος συνεχίζει να είναι αποκλεισμένη από τις διεθνείς αγορές, προτεραιότητά μας αποτελεί η ουσιαστική μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, ενσωματώνοντας διάφορα μέτρα στον Προϋπολογισμό του 2013. Ταυτόχρονα, θα συνεχίσουμε να καταβάλλουμε προσπάθεια για διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής.
Θέλω να τονίσω ότι στον Προϋπολογισμό για το 2013 έχουν συμπεριληφθεί όλα τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης τα οποία έχουν συμφωνηθεί μεταξύ της κυπριακής Κυβέρνησης και σε τεχνοκρατικό επίπεδο της Τρόικας, στα πλαίσια της καταρχήν συμφωνίας που έχει επιτευχθεί.
Με βάση τις σοβαρές προκλήσεις που τίθενται ενώπιον μας απευθύνω παράκληση προς το Σώμα όπως διεξαχθεί μια γόνιμη συζήτηση, με αποδεχτή οποιαδήποτε καλόπιστη και δημιουργική κριτική, έτσι ώστε ενδυναμωμένοι να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τις σημερινές σοβαρές προκλήσεις.
2. Πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες/Εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Προτού επεκταθώ περαιτέρω για την κατάσταση της κυπριακής οικονομίας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει, θα ήθελα να αναφερθώ σε συντομία στο ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πρέπει να διαμορφώνεται και να εφαρμόζεται η δημοσιονομική πολιτική κάθε κράτους μέλους της ΕΕ και ιδιαίτερα της ζώνης του ευρώ.
Η επιτακτική ανάγκη για ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης στην οικονομική και νομισματική ένωση έχει οδηγήσει τα κράτη μέλη της ΕΕ να υιοθετήσουν μια σειρά μέτρων. Μεταξύ άλλων, τα μέτρα αυτά συμπεριλαμβάνουν τη νέα Συνθήκη για τη Σταθερότητα, τον Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση στο πλαίσιο της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, το γνωστό Δημοσιονομικό Σύμφωνο, καθώς και ενισχυμένους κανόνες οικονομικής διακυβέρνησης που υιοθετήθηκαν τον Δεκέμβριο του 2011, το γνωστό ως «six-pack».
Το Δημοσιονομικό Σύμφωνο προνοεί, μεταξύ άλλων, ότι οι Προϋπολογισμοί των γενικών Κυβερνήσεων πρέπει να είναι ισοσκελισμένοι ή πλεονασματικοί. H αρχή αυτή θα θεωρείται ότι τηρείται αν, κατά γενικό κανόνα, το ετήσιο διαρθρωτικό έλλειμμα δεν υπερβαίνει το 0,5% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) σε τιμές αγοράς. Ο κανόνας αυτός θα πρέπει να περιληφθεί στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών μέσω διατάξεων δεσμευτικού και μόνιμου χαρακτήρα, κατά προτίμηση συνταγματικών ή άλλων ισοδύναμων διατάξεων. Επίσης, θα πρέπει να υπάρχει αυτόματος διορθωτικός μηχανισμός ο οποίος θα ενεργοποιείται σε περίπτωση απόκλισης από την πορεία επίτευξης του Μεσοπρόθεσμου Δημοσιονομικού Στόχου. Αποκλίσεις από τον πιο πάνω κανόνα θα επιτρέπονται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και με βάση συγκεκριμένα κριτήρια.
Θα ήθελα να τονίσω ότι η Κύπρος ήταν από τις πρώτες χώρες που επικύρωσαν το Δημοσιονομικό Σύμφωνο, ενώ οι πρόνοιές του έχουν συμπεριληφθεί σε νομοσχέδιο που εκκρεμεί για ψήφιση ενώπιον της Βουλής των Αντιπροσώπων το οποίο είναι καίριας σημασίας για την ανάκτηση της αξιοπιστίας μας. Ως εκ τούτου, στο σημείο αυτό καλώ τη Βουλή των Αντιπροσώπων όπως ολοκληρώσει τη διαδικασία εξέτασης και ψήφισης του εν λόγω νομοσχεδίου πριν από το τέλος του έτους.
Οι δημοσιονομικοί κανόνες προβλέπουν, μεταξύ άλλων, τον ισοσκελισμό του δημοσιονομικού ισοζυγίου μεσοπρόθεσμα καθώς και την υποχρεωτική υιοθέτηση ενός μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού πλαισίου, με δεσμευτικές οροφές δαπανών και επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Επίσης, όταν υπάρχει απόκλιση από το μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο ο ρυθμός αύξησης των ετήσιων δαπανών δεν μπορεί να αυξάνεται με μεγαλύτερο ρυθμό από τον μέσο δυνητικό ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ, εκτός και αν η αύξηση υπερκαλύπτεται από μέτρα αύξησης των εσόδων. Περαιτέρω, έκτακτα έσοδα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τη μείωση του δημόσιου χρέους, ενώ όταν το χρέος υπερβαίνει ή υπερβεί το 60% του ΑΕΠ, πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για ετήσια μείωσή του κατά το 1/20 της διαφοράς σε σχέση με το ποσοστό αναφοράς.
Όλες αυτές οι πρόνοιες έχουν επίσης περιληφθεί στο νομοσχέδιο που εκκρεμεί ενώπιον σας για ψήφιση.
Μέσα στα ίδια πλαίσια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε πρόσφατα δύο νέες νομοθετικές προτάσεις (γνωστές ως «two-pack») που αφορούν τις χώρες μέλη της ζώνης του ευρώ, οι οποίες είναι αυστηρότερες σε σύγκριση με τη δέσμη για την οικονομική διακυβέρνηση που υιοθετήθηκε ήδη. Το νέο νομοθετικό πλαίσιο προβλέπει, μεταξύ άλλων, την ανάθεση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή της δικαιοδοσίας να ελέγχει τα προσχέδια των εθνικών προϋπολογισμών των χωρών μελών της ευρωζώνης και να εκδίδει σχετικές γνωμοδοτήσεις αναφορικά με τον βαθμό συμμόρφωσης με τις πρόνοιες του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Από την άλλη πλευρά, έχει παρατηρηθεί ότι η αυστηρή λιτότητα που έχει εφαρμοστεί μέχρι στιγμής στην ΕΕ, και ειδικά σε συνθήκες χρηματοοικονομικών κρίσεων και υποτονικής ανάπτυξης, έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω επιδείνωση της ύφεσης, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Ως εκ τούτου, παράλληλα με την εφαρμογή συνετής και ισορροπημένης δημοσιονομικής πολιτικής, απαραίτητη έχει θεωρηθεί και η προώθηση της ανάπτυξης.
Στα πλαίσια αυτά, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου του 2012 κατέληξε στο «Σύμφωνο για την ανάπτυξη και την απασχόληση» το οποίο περιλαμβάνει τις δράσεις που θα πρέπει να αναλάβουν τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Ένωση με στόχο να αναθερμάνουν την ανάπτυξη, τις επενδύσεις και την απασχόληση και να καταστήσουν την Ευρώπη πιο ανταγωνιστική. Πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι, μεταξύ άλλων, το Σύμφωνο αυτό προνοεί την επιδίωξη φιλοαναπτυξιακής δημοσιονομικής εξυγίανσης, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας.
Συμπερασματικά, όλες αυτές οι αλλαγές που έχουν δρομολογηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός πιο αυστηρού πλαισίου άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής, ιδιαίτερα για τα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Ως εκ τούτου, η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να διαμορφώνει τη δημοσιονομική της πολιτική λαμβάνοντας υπόψη το νέο αυτό πλαίσιο.
Ως Υπουργείο Οικονομικών και ως Κυβέρνηση είχαμε μια εποικοδομητική συμμετοχή στον διάλογο για ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης, αναγνωρίζοντας ότι για να ξεπεράσουμε την κρίση απαιτείται ενδυνάμωση των δημοσιονομικών κανόνων πειθαρχίας, υποστηρίζοντας, όμως, παράλληλα ότι θέματα άμεσης φορολογίας, πρέπει να παραμείνουν εθνική αρμοδιότητα.
3. Τρέχουσες οικονομικές εξελίξεις και προκλήσεις
Είναι γεγονός ότι τα μέτρα που υιοθετήθηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και σε διεθνές επίπεδο για στήριξη του χρηματοοικονομικού τομέα και της πραγματικής οικονομίας έχουν συμβάλει, σε κάποιο βαθμό, στην ομαλοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας. Παρόλα αυτά, το σοβαρό πρόβλημα της κρίσης χρέους, τα ψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και τα προβλήματα στον τραπεζικό τομέα αποτελούν τροχοπέδη για την οριστική έξοδο από την παγκόσμια οικονομική ύφεση ιδιαίτερα στην ευρωζώνη.
Το κλίμα της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης αποτυπώνεται στις φθινοπωρινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου αναμένεται περαιτέρω επιβράδυνση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η ευρωζώνη αναμένεται να παρουσιάσουν αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης περίπου 0,3% και 0,4% αντίστοιχα, το 2012.
Πρόσθετα, παρά την επίτευξη του στόχου για σχηματισμό Κυβέρνησης στην Ελλάδα και παρά τα θετικά σημάδια και την επίδειξη βούλησης της ελληνικής ηγεσίας για έξοδο από την κρίση και παραμονή στο ευρώ, δυστυχώς συνεχίζει να επικρατεί μεγάλη αβεβαιότητα για το μέλλον της Ελλάδας. Αναπόφευκτα, λόγω του κοινού νομίσματος, αλλά και λόγω των ιδιαίτερα στενών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, η κρίση στην ελληνική οικονομία είχε και συνεχίζει να έχει επιπτώσεις και στην Κύπρο, ιδιαίτερα στον τραπεζικό τομέα.
Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η σημαντική επιδείνωση της κατάστασης στην Ελλάδα και η μεγάλη έκθεση του τραπεζικού συστήματος της Κύπρου στην ελληνική αγορά, σε συνδυασμό με την απόφαση της Κυπριακής Δημοκρατίας να στηρίξει το τραπεζικό σύστημα, είχε ως αποτέλεσμα η Κυπριακή Δημοκρατία να αποκλειστεί από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές από τα μέσα του 2011. Η κατάσταση αυτή καθρεφτίζεται στις συνεχιζόμενες υποβαθμίσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας από τους οίκους αξιολόγησης όπου ως κύριοι λόγοι υποβάθμισης είναι η κρίση στον τραπεζικό τομέα την οποία θεωρούν ότι θα μεταφερθεί στο δημοσιονομικό ισοζύγιο.
Η Κυβέρνηση για να καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες του 2012 προχώρησε στη σύναψη του διμερούς δανείου με τη Ρωσική Ομοσπονδία, με όρους καλύτερους από τους διαθέσιμους εμπορικούς όρους τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος των χρηματοδοτικών αναγκών του 2012. Το υπόλοιπο ποσό καλύφθηκε από θεσμικούς επενδυτές της εγχώριας αγοράς με σημαντικά αυξημένο κόστος που αντικατοπτρίζει τη σημαντική έλλειψη ρευστότητας που παρουσιάζεται στον εγχώριο τραπεζικό τομέα και τη μη αποδοχή των χρεογράφων της Κυπριακής Δημοκρατίας ως αποδεκτών εγγυήσεων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από τον Ιούλιο του 2012.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες, σε συνδυασμό με τις δημοσιονομικές ανισοσκέλιες και τα διαρθρωτικά προβλήματα της κυπριακής οικονομίας που επιδεινώθηκαν εν μέσω της οικονομικής κρίσης, είχαν ως αποτέλεσμα στις 25 Ιουνίου 2012 η Κυπριακή Δημοκρατία να απευθυνθεί για οικονομική βοήθεια στους Ευρωπαϊκούς Μηχανισμούς Στήριξης καθώς και στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Μέσα σε αυτό το αντίξοο διεθνές οικονομικό περιβάλλον, η κυπριακή οικονομία παρουσίασε επιδείνωση το πρώτο εννιάμηνο του 2012. Με βάση τις προκαταρκτικές εκτιμήσεις της Στατιστικής Υπηρεσίας, σε ετήσια βάση το εποχικά διορθωμένο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν παρουσίασε μείωση 2,3% κατά το τρίτο τρίμηνο του 2012 σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2011. Για ολόκληρο το 2012, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης προβλέπεται να είναι αρνητικός και να διαμορφωθεί γύρω στο 2,4%.
Η οικονομική κρίση επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει και την απασχόληση εργατικού δυναμικού. Σχετικά ψηλά ποσοστά ανεργίας παρουσιάζονται, κυρίως στους τομείς των κατασκευών, του εμπορίου, των ξενοδοχείων και εστιατορίων καθώς, επίσης, και στους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας. Με βάση αυτά τα δεδομένα, το ποσοστό ανεργίας το 2012 προβλέπεται να κυμανθεί περίπου γύρω στο 12% του εργατικού δυναμικού, σε σύγκριση με 7,9% το 2011. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η ανεργία των νέων (ηλικίας 15-24 ετών) είναι υπερδιπλάσια από την ανεργία του συνολικού πληθυσμού. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2012, ενώ η συνολική ανεργία έφθασε το 11,2% η ανεργία στους νέους ξεπέρασε το 26%.
Για την αντιμετώπιση της διόγκωσης του αριθμού των ανέργων η Κυβέρνηση εφάρμοσε το 2012 το έκτακτο σχέδιο για παροχή κινήτρων για πρόσληψη ατόμων που είναι μακροχρόνια άνεργοι (πέραν των έξι μηνών χωρίς εργασία) και ηλικιακά νέοι (ηλικίες 15-24 ετών). Παράλληλα, συνεχίστηκε η εφαρμογή τριών άλλων σχεδίων παροχής κινήτρων για πρόσληψη κοινωνικά ευπαθών ομάδων. Για την υλοποίηση των σχεδίων και προγραμμάτων για τους άνεργους αξιοποιούνται τόσο εθνικοί όσο και κοινοτικοί πόροι και ανέρχονται συνολικά, για την περίοδο από το 2009 μέχρι σήμερα, στα 67 εκατομμύρια ευρώ περίπου. Συνολικά, περίπου εννιά χιλιάδες άνεργοι τοποθετήθηκαν σε θέσεις εργασίας.
Ο πληθωρισμός, με βάση τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, έχει ανέλθει στο 3,4% το πρώτο δεκάμηνο του 2012 σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011 και για ολόκληρο το 2012 προβλέπεται να παραμείνει στα ίδια επίπεδα. Θα ήθελα να επισημάνω ότι ο δομικός πληθωρισμός παραμένει σε σχετικά χαμηλά επίπεδα. Η αύξηση του πληθωρισμού το 2012 οφείλεται κυρίως στην αύξηση των τιμών των ενεργειακών προϊόντων, στην αύξηση του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ από 15% σε 17% από την 1η Μαρτίου 2012 καθώς και στην αύξηση των φόρων κατανάλωσης στα καπνικά προϊόντα.
Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, που αποτελεί σημαντικό δείκτη για την ευρωστία της οικονομίας, με βάση τα στοιχεία για το πρώτο εξάμηνο του 2012, δείχνει μικρή επιδείνωση σε απόλυτους ρυθμούς σε σχέση με το αντίστοιχο εξάμηνο του 2011. Συγκεκριμένα, το έλλειμμα αυξήθηκε στα €808,8 εκ. σε σύγκριση με €786,2 εκ. το αντίστοιχο εξάμηνο του 2011. Ως ποσοστό του ΑΕΠ, παρουσίασε οριακή διαφοροποίηση και διατηρήθηκε στα ίδια περίπου επίπεδα του προηγούμενου χρόνου γύρω στο 4,5%. Συνολικά, κατά το 2012, το έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών αναμένεται να παρουσιάσει ελαφρά βελτίωση σε σχέση με το 2011 και να περιορισθεί περίπου στο 4,4% του ΑΕΠ.
Από πλευράς δημόσιων οικονομικών, η υποτονική ανάπτυξη έχει επηρεάσει αρνητικά τα έσοδα του κράτους και κατ’ επέκταση το δημοσιονομικό ισοζύγιο. Το δημοσιονομικό έλλειμμα, λαμβάνοντας υπόψη τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης που άρχισαν να εφαρμόζονται από τον Δεκέμβρη του 2011, αναμένεται να κυμανθεί γύρω στο 5,5% του ΑΕΠ. Το δημόσιο χρέος, ως ποσοστό του ΑΕΠ, αναμένεται να σημειώσει αύξηση σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο και να κυμανθεί γύρω στο 85,8% σε σύγκριση με 71,1% το 2011. Σημειώνεται ότι το ποσοστό αυτό περιλαμβάνει το ποσό της κεφαλαιοποίησης της Λαϊκής Τράπεζας, ύψους 1,8 δις ευρώ, δηλαδή 10 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ.
Η Κυβέρνηση υπέβαλε αίτημα για την ένταξη της Κύπρου στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας με την υπογραφή σχετικού Μνημονίου που προνοεί τη δέσμευση για υλοποίηση ενός αξιόπιστου οικονομικού προγράμματος που να διασφαλίζει την εξυγίανση και την επαναφορά της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα, την εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών και την ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητάς της.
4. Ένταξη στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας – Κύριες πρόνοιες του Μνημονίου
Η Τρόικα πραγματοποίησε τρεις αποστολές στην Κύπρο, κατά τη διάρκεια των οποίων πραγματοποιήθηκαν εντατικές διαβουλεύσεις τόσο σε πολιτικό όσο και σε τεχνοκρατικό επίπεδο οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση των βασικών δομικών αξόνων (γνωστά ως «building blocks») του Μνημονίου Συναντίληψης. Από το Μνημόνιο υπολείπεται μόνο το ύψος της κεφαλαιοποίησης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων το οποίο δεν έχει καθοριστεί ακόμη. Το Μνημόνιο Συναντίληψης θα έχει διάρκεια τέσσερα χρόνια με στόχο την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος ύψους 4% το 2016. Η προβλεπόμενη συνολική διόρθωση στον άξονα των δημοσίων οικονομικών θα είναι της τάξης του 7¼% του ΑΕΠ.
Οι συζητήσεις με την Τρόικα επικεντρώθηκαν στους ακόλουθους τρεις δομικούς άξονες:
(i) Χρηματοπιστωτικός τομέας, για τον οποίο οι διαβουλεύσεις αφορούσαν κυρίως τα ακόλουθα:
• Ενδυνάμωση/αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα.
• Ενδυνάμωση της κεφαλαιακής βάσης των πιστωτικών ιδρυμάτων.
• Ενίσχυση της εποπτείας των τραπεζών και των Συνεργατικών Πιστωτικών Ιδρυμάτων.
• Διαχείριση της ρευστότητας.
Ο τραπεζικός τομέας, λόγω κυρίως του μεγέθους του καθώς και της μεγάλης έκθεσής του στην ελληνική οικονομία, αποτελεί τον τομέα της οικονομίας που αντιμετωπίζει τις μεγαλύτερες προκλήσεις. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τομέας αυτός και η ανάγκη κεφαλαιοποίησής του, υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες στην ανάγκη για σύναψη Μνημονίου Συναντίληψης με την Τρόικα. Παράλληλα, οι υπόλοιπες πρόνοιες του Μνημονίου θα ενδυναμώσουν το πλαίσιο ρύθμισης και εποπτείας του τραπεζικού συστήματος, ενισχύοντας ουσιαστικά το όλο κλίμα χρηματοοικονομικής σταθερότητας.
(ii) Δημοσιονομική πολιτική - συνδυασμός περικοπών δαπανών και αύξησης εσόδων κυρίως μέσα από τα ακόλουθα μέτρα:
• Μείωση του κρατικού μισθολογίου και των συντάξεων των δημοσίων υπαλλήλων, κατάργηση και μείωση επιδομάτων αξιωματούχων, κρατικών υπαλλήλων και ωρομισθίων, καλύτερη στόχευση των κοινωνικών παροχών.
• Αύξηση ειδικών φόρων κατανάλωσης και των συντελεστών του ΦΠΑ.
• Αναθεώρηση του ύψους των τελών χρέωσης των παρεχόμενων κρατικών υπηρεσιών.
(iii) Κύριες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις:
• Μεταρρύθμιση συνταξιοδοτικών σχεδίων (ΤΚΑ και ευρύτερου δημόσιου τομέα) με σκοπό τη διασφάλιση της βιωσιμότητάς τους συμπεριλαμβανομένης της σταδιακής αύξησης του ορίου συνταξιοδότησης.
• Μεταρρύθμιση του συστήματος της ΑΤΑ έτσι ώστε να διασφαλίζεται η παροχή της μόνο όταν οι δημοσιονομικές και οικονομικές συνθήκες το επιτρέπουν.
• Μεταρρύθμιση του τομέα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης για αντιμετώπιση των προκλήσεων της γήρανσης του πληθυσμού.
• Μεταρρύθμιση του φορολογικού πλαισίου της ακίνητης περιουσίας έτσι ώστε οι τιμές της ακίνητης περιουσίας να αντικατοπτρίζουν περισσότερο τις σημερινές τιμές.
• Μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της με ιδιαίτερη έμφαση τα φοροεισπρακτικά τμήματα.
• Υιοθέτηση δεσμευτικού Μεσοπρόθεσμου Δημοσιονομικού Πλαισίου έτσι ώστε ο προγραμματισμός των δημόσιων οικονομικών να πραγματοποιείται πλέον σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Επιπλέον, και για περαιτέρω ενδυνάμωση του Μεσοπρόθεσμού Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΜΔΠ), θα ετοιμαστεί σε συνεργασία με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δευτερογενής νομοθεσία για πλήρη στήριξη της πρωτογενούς νομοθεσίας, καθώς και ανάπτυξη ενός πλαισίου για την παρακολούθηση της τήρησης των νέων δημοσιονομικών κανόνων όπως προνοούνται από τις ευρωπαϊκές οδηγίες και κανονισμούς.
5. Προϋπολογισμός 2013
Ο Προϋπολογισμός του 2013 όπως και το ΜΔΠ 2013-2015 είναι προϋπολογισμοί δημοσιονομικής περισυλλογής από τους οποίους έχουν περιοριστεί στο ελάχιστο οι λειτουργικές και μη παραγωγικές δαπάνες.
Επιπλέον, στον Προϋπολογισμό του 2013 έχουν ενσωματωθεί τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης που συμφωνήθηκαν με την Τρόικα.
Συνολικά, ο Προϋπολογισμός του 2013 προβλέπει έσοδα, εξαιρουμένων των δανείων, ύψους €5.860 εκ. σε σύγκριση με αναθεωρημένα έσοδα ύψους €5.786 εκ. το 2012. Ο ρυθμός αύξησης των εσόδων το 2013 υπολογίζεται να φθάσει το 1,3% σε σύγκριση με την αναμενόμενη αύξηση ύψους 1,6% το 2012.
Το σύνολο των προϋπολογιζόμενων πιστώσεων του Προϋπολογισμού του 2013, εξαιρουμένων των αποπληρωμών των δανείων, ανέρχεται στα €7.014 εκ. σε σύγκριση με προϋπολογιζόμενες δαπάνες ύψους €7.449 εκ. το 2012, δηλαδή παρουσιάζουν ποσοστιαία μείωση 5,8% .
Τα κρατικά έσοδα τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν υποτονικούς ρυθμούς ανάπτυξης σε αντίθεση με τον δυναμισμό που παρουσίασαν τη διετία 2007-2008 ως αποτέλεσμα της έντονης δραστηριότητας του τομέα των ακινήτων. Τα δημόσια έσοδα, εξαιρουμένων των δανείων, ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2013 υπολογίζεται ότι θα αυξηθούν στο 33,5%, σε σύγκριση με 32,4% το 2012, λόγω του αρνητικού οικονομικού κλίματος που επικρατεί καθώς και λόγω των χρόνιων διαρθρωτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η κυπριακή οικονομία.
Το σύνολο των προϋπολογιζόμενων δαπανών του Προϋπολογισμού του 2013, εξαιρουμένων των αποπληρωμών δανείων, ανέρχεται στα €7.014 εκ. σε σύγκριση με €7.449 εκ. το 2012 σημειώνοντας έτσι μείωση ύψους 5,8%.
Οι δημόσιες δαπάνες, ως ποσοστό του ΑΕΠ, προβλέπεται ότι θα μειωθούν σε σύγκριση με το 2012 και να περιορισθούν γύρω στο 40,1% από το 41,7% του προηγούμενου χρόνου. Από την ανάλυση προκύπτει ότι σχεδόν όλες οι κατηγορίες δαπανών παρουσιάζουν μείωση ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Οι αναπτυξιακές δαπάνες για το 2013 προϋπολογίζονται στα €802 εκ. σε σύγκριση με €1.017 εκ. το 2012 παρουσιάζοντας μείωση της τάξης του 21,2%. Ο λόγος είναι ότι μεγάλα αναπτυξιακά έργα κυρίως οδικά έργα, και κτηριολογικά έχουν ολοκληρωθεί, όπως η ανακαίνιση/ανάπλαση της Λεωφόρου Αρχαγγέλου, οι έξι λωρίδες και ο κυκλικός κόμβος του ΓΣΠ, το κτήριο της Προεδρίας της ΕΕ, το κτήριο Πολεοδομίας και Οικήσεως και άλλα. Για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των αναπτυξιακών δαπανών έγινε προτεραιοποίηση έργων και επιλέχθηκαν αυτά τα οποία είναι ώριμα για άμεση έναρξη και που έχουν σημαντική προστιθέμενη αξία.
6. Οικονομικές προοπτικές για το 2013
Οι επιπτώσεις από την παρατεταμένη κρίση χρέους στην ευρωζώνη εκτιμάται ότι επηρέασαν αρνητικά όχι μόνο τους βραχυπρόθεσμους αλλά και τους μεσοπρόθεσμους ρυθμούς ανάπτυξης, με επακόλουθο ανάλογες δυσμενείς επιπτώσεις κυρίως στην απασχόληση και τα δημόσια οικονομικά. Το 2013 θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο λόγω του δυσμενούς εξωτερικού περιβάλλοντος, της αναπόφευκτης διόρθωσης στους τομείς των κατασκευών και των τραπεζών και της δημοσιονομικής διόρθωσης αλλά και λόγω του αρνητικού οικονομικού κλίματος γενικότερα. Αντίθετα, ο τουρισμός και οι υπηρεσίες αναμένεται να συνεισφέρουν θετικά.
Βασικοί ανασταλτικοί παράγοντες στην πορεία ανάκαμψης της κυπριακής οικονομίας είναι οι ακόλουθοι:
• Η δημοσιονομική εξυγίανση η οποία, βραχυπρόθεσμα, θα επιδράσει ανασταλτικά στην ιδιωτική κατανάλωση.
• Η αναμενόμενη συγκράτηση της πιστωτικής επέκτασης προς την οικονομία.
• Η αναπόφευκτη διόρθωση στον κατασκευαστικό και τραπεζικό τομέα.
• Το ολοένα και πιο αρνητικό κλίμα εμπιστοσύνης στην κυπριακή οικονομία από ξένους και Κύπριους επενδυτές λόγω των χρόνιων προβλημάτων ανταγωνιστικότητας, της δυσμενούς κατάστασης των δημόσιων οικονομικών καθώς και των προκλήσεων στον τραπεζικό τομέα.
• Οι αρνητικές επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και το κλίμα εμπιστοσύνης που παρατηρείται μεταξύ των καταναλωτών καθώς και της δυσκαμψίας στην αντιμετώπιση των χρόνιων διαρθρωτικών προβλημάτων.
Ο ρυθμός ανάπτυξης βραχυπρόθεσμα θα επηρεαστεί από την εφαρμογή των μέτρων δημοσιονομικής εξυγίανσης και μεσοπρόθεσμα από τον βαθμό ανάκαμψης τόσο της παγκόσμιας οικονομίας όσο και των οικονομιών των κυριότερων εμπορικών εταίρων μας και κυρίως της Ελλάδας. Σε περίπτωση που οι προβλέψεις για σταδιακή ανάκαμψη της διεθνούς οικονομίας δεν επιβεβαιωθούν, τότε οι επιπτώσεις στην κυπριακή οικονομία θα είναι ανάλογες. Η εφαρμογή μέτρων διαρθρωτικού χαρακτήρα σε συνδυασμό με την ανάπτυξη υποδομών για την εξόρυξη υδρογονανθράκων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Κύπρου μεσοπρόθεσμα θα επηρεάσει θετικά τον δυνητικό ρυθμό ανάπτυξης.
Το εξωτερικό περιβάλλον αναμένεται να παραμείνει αρνητικό και το 2013. Το κλίμα εμπιστοσύνης, οι δημοσιονομικές προκλήσεις και οι εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα αναμένεται να συνεχίσουν να επιδρούν αρνητικά στην ανάπτυξη. Η οικονομία της Κύπρου αναμένεται να παρουσιάσει περαιτέρω επιβράδυνση το 2013 και να παρουσιάσει αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης της τάξης του 3,5% περίπου. Oι προοπτικές είναι αρνητικές για τους περισσότερους τομείς της οικονομίας λόγω της αναμενόμενης συρρίκνωσης του χρηματοοικονομικού τομέα, της μειωμένης ρευστότητας στην οικονομία και της αναμενόμενης μείωσης στην καταναλωτική ζήτηση. Αρνητικά αναμένεται να επηρεαστούν επίσης η βιομηχανία, οι κατασκευές και το εμπόριο. Αρνητική αναμένεται η πορεία στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, ενώ σοβαρές προκλήσεις θα αντιμετωπίσουν και άλλοι τομείς υπηρεσιών, ιδιαίτερα αυτοί που σχετίζονται με το εμπόριο και τις κατασκευές. Ο τουρισμός αναμένεται ουσιαστικά να είναι, οριακά, ένας μοχλός θετικής ανάπτυξης της οικονομίας.
Ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης επιδείνωσης της οικονομίας, το ποσοστό ανεργίας αναμένεται να παρουσιάσει περαιτέρω επιδείνωση και να ανέλθει γύρω στο 13,7% του εργατικού δυναμικού το 2013. Ο πληθωρισμός, με βάση τον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, αναμένεται να μειωθεί από το 2,5% το 2012 σε 2.0% το 2013.
Το έλλειμμα το 2013 στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αναμένεται να βελτιωθεί περαιτέρω γύρω στο 2% περίπου του ΑΕΠ.
Με βάση τον προτεινόμενο Προϋπολογισμό του 2013 και τα προτεινόμενα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης, το πρωτογενές δημοσιονομικό έλλειμμα για το 2013 προβλέπεται να περιορισθεί γύρω στο ½% του ΑΕΠ. Το δημόσιο χρέος, εξαιρουμένου του ύψους κεφαλαιοποίησης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, προβλέπεται, ως ποσοστό του ΑΕΠ, ότι θα ανέλθει γύρω στο 82% το 2013 σε σύγκριση με 85,8% που εκτιμάται ότι θα φθάσει το τέλος του 2012.
7. Συμπεράσματα - Προτεραιότητες της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής
Κύριε Πρόεδρε
Κυρίες και κύριοι Βουλευτές,
Όπως ανέφερα και στην αρχή της ομιλίας μου, η πατρίδα μας δυστυχώς βρίσκεται σε μια πρωτόγνωρη θέση, από την οποία μόνο μονιασμένοι και ενωμένοι θα μπορέσουμε να εξέλθουμε. Δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια εφησυχασμού, ούτε προσωπικών επιδιώξεων αλλά και ούτε κομματικών. Μόνο μέσα από την ενότητα στο εσωτερικό μέτωπο θα μπορέσουμε να υπερασπιστούμε τα συμφέροντα του κυπριακού λαού. Ο λαός μας έχει και περηφάνια και αξιοπρέπεια αλλά και βούληση να εργαστεί για το καλύτερο, όπως το απέδειξε περίτρανα μετά το 1974. Πρέπει όμως εμείς, η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία, να φανούμε αντάξιοι των προσδοκιών της κοινωνίας.
Καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ένα αριθμό πολύ σοβαρών προκλήσεων, όπως η αρνητική ανάπτυξη, η υψηλή ανεργία, τα προβλήματα στον τραπεζικό τομέα και οι δημοσιονομικές ανισορροπίες.
Θα πρέπει μέσα από την εφαρμογή μέτρων να ανακτήσουμε τη χαμένη μας αξιοπιστία ως οικονομία έτσι ώστε σταδιακά να μπορέσουμε να δανειστούμε ξανά από τις διεθνείς αγορές, όπως ακριβώς είναι και ο απώτερος στόχος του Μνημονίου Συναντίληψης με την Τρόικα.
Τα δεδομένα αυτά καθιστούν τον Προϋπολογισμό για το 2013 καθοριστικό για τη μελλοντική πορεία της κυπριακής οικονομίας. Με μεγάλο αίσθημα ευθύνης, η Κυβέρνηση κατάρτισε τον Προϋπολογισμό με γνώμονα την όσο το δυνατό μεγαλύτερη επίτευξη των στόχων που έχει θέσει. Λάβαμε υπόψη τα νέα πιο αυστηρά δημοσιονομικά πλαίσια της ΕΕ καθώς και τις πρόνοιες του Μνημονίου Συναντίληψης. Ο περιορισμός του δημοσιονομικού ελλείμματος με την παράλληλη σταδιακή αναστροφή της αυξητικής πορείας του δημόσιου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ θα περιορίσουν σε σημαντικό βαθμό τις χρηματοδοτικές μας ανάγκες και την εξάρτηση μας από τις χρηματαγορές.
Καταληκτικά, θέλω να εκφράσω την ετοιμότητα και την αποφασιστικότητα της Κυβέρνησης να αντιμετωπίσει άμεσα και αποτελεσματικά όλα τα ανοικτά ζητήματα.
Είμαι αισιόδοξος ότι με τις από κοινού προσπάθειες μας θα φέρουμε εις πέρας το ιδιαίτερα δύσκολο έργο που καλούμαστε να υλοποιήσουμε.
