30/01/2011
Η σημερινή μέρα είναι αφιερωμένη σε όλους όσοι υπηρέτησαν με αφοσίωση την παιδεία και τα Ελληνικά Γράμματα. Τιμώντας σήμερα την Ημέρα των Ελληνικών Γραμμάτων στρέφουμε τη σκέψη μας στους Τρεις Ιεράρχες, το Μέγα Βασίλειο, το Γρηγόριο το Θεολόγο και τον Ιωάννη το Χρυσόστομο, οι οποίοι τίμησαν και καταξίωσαν με τη ζωή και τη δράση τους τα Ελληνικά Γράμματα όντας μεγάλοι Δάσκαλοι και Πατέρες της Εκκλησίας.
Οι Τρεις Ιεράρχες ανέδειξαν όσο λίγοι την αξία της ελληνικής παιδείας και της χριστιανικής αρετής. Παράλληλα διακήρυξαν πως η μόρφωση πρέπει να εφοδιάζει τους νέους με όλα τα αναγκαία εφόδια που θα τους βοηθήσουν να γίνουν αληθινοί άνθρωποι, χρήσιμοι κοινωνικοί εργάτες και θαρραλέοι αγωνιστές στο στίβο της ζωής. Πάνω απ’ όλα, όμως, μας κληροδότησαν πως η μόρφωση φωτίζει το νου και ποτίζει την ψυχή μας. Και οι τρεις υπήρξαν «μεγάλοι» δημιουργώντας ένα αναγεννησιακό πνεύμα στην εποχή τους. Τιμώντας σήμερα τη μνήμη των Τριών Ιεραρχών και γιορτάζοντας τα ελληνικά γράμματα πρέπει ταυτόχρονα να αντλούμε συμπεράσματα για τη σημερινή παιδεία του ελληνισμού γενικά και της Κύπρου ιδιαίτερα.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η κοινή εορτή των Τριών Ιεραρχών καθιερώθηκε ως μέρα των Ελληνικών Γραμμάτων. Εκείνη την εποχή, το έθνος βαθμιαία αφυπνίζεται από το λήθαργο της δουλείας που κρατά για αιώνες. Τα μηνύματα του διαφωτισμού που φτάνουν από την Ευρώπη, ο ξεσηκωμός των καταπιεσμένων που σηματοδοτείται από τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 και η δραστηριότητα των Ελλήνων διαφωτιστών της εποχής που επιχειρούν να αφυπνίσουν το έθνος για να αρχίσει τον αγώνα της ελευθερίας αναζητούν έκφραση σε λόγους, παραδόσεις και παραδείγματα ικανά να διδάξουν, να οδηγήσουν και να παραδειγματίσουν. Τι προσφέρουν λοιπόν οι Τρεις Ιεράρχες για να γίνουν τα χρόνια εκείνα το σύμβολο και η πηγή των Ελληνικών Γραμμάτων;
Πρώτα απ’ όλα προσφέρουν έναν πολύ εποικοδομητικό συνδυασμό των ευτυχέστερων στιγμών της ελληνικής και της χριστιανικής σκέψης και διδασκαλίας έχοντας και οι τρεις σπουδάσει καλά τα κλασικά γράμματα και τη διδασκαλία των αρχαίων Ελλήνων. Σε πείσμα των πιο συντηρητικών παραγόντων της Εκκλησίας της εποχής εκείνης που κυριαρχούνται από την ιουδαϊκή αντίληψη του κόσμου στην οποία η δοξασία επικρατεί του λόγου, εισάγουν στη χριστιανική πίστη τον ελληνικό ορθό λόγο. Εισάγουν δηλαδή τον αναλυτικό λόγο, την έρευνα των αιτιών, την τεκμηρίωση των ισχυρισμών αλλά και τη συγκροτημένη, πειστική και κομψή έκφραση των απόψεων και των πιέσεων, όπως επιτάσσει η τέχνη της ρητορικής.
Ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Ισοκράτης και ο Δημοσθένης αποτελούν παραδείγματα και πηγές έμπνευσης για τους Τρεις Ιεράρχες. Έτσι οι πιο φωτεινές στιγμές της κλασικής Ελλάδας, που καθοδηγούν και τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό, έρχονται να συναντήσουν την ανάγκη του αφυπνιζόμενου έθνους για εθνική και πολιτιστική ταυτότητα και για στέρεες βάσεις για τη μόρφωση των νέων. Από τη χριστιανική διδασκαλία οι Τρεις Ιεράρχες παίρνουν κατ' εξοχήν την αγάπη, την αφοσίωση, την αλληλεγγύη, την ταπεινότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Επίσης οι Τρεις Ιεράρχες έχουν μια θεωρία περί παιδείας και μάθησης. Σε πολλά, οι αναλύσεις τους για την αξία, τις δυσκολίες, τις χαρές και τους σκοπούς της μάθησης εναρμονίζονται πλήρως με τη σημερινή γνώση και τα σημερινά αιτήματα. Ακόμη και σήμερα, τα ίδια ερωτήματα έχουν νόημα και οι απαντήσεις που δόθηκαν έχουν και σήμερα την ίδια αξία. Θα ευχόμασταν και σήμερα οι Ιεράρχες μας να είχαν τα ίδια ερωτήματα και με το έργο και το λόγο τους να έδιναν τις ίδιες απαντήσεις.
Συμπερασματικά, οι Τρεις Ιεράρχες προσφέρουν ένα μοντέλο ζωής που προσδιορίζεται από τον ελληνικό ορθό λόγο, τη χριστιανική αγάπη και αλληλεγγύη, μια θεωρία παιδείας για τη μεταλαμπάδευση αυτού του μοντέλου στους νέους και το καλό τους παράδειγμα. Το μοντέλο και το παράδειγμα εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα όπως τον 4ο αιώνα μ.Χ. που έζησαν οι Τρεις Ιεράρχες και όπως τον 18ο αιώνα μ.Χ. που έγιναν σύμβολα των Γραμμάτων.
Οι βασικές αρχές της ανθρωπιστικής παιδείας των κλασικών είναι διαχρονικές και τις χρειαζόμαστε πάντα, ειδικά στις μέρες μας που η τεχνοκρατική, μεταβιομηχανική και μεταμοντέρνα κοινωνία προτάσσει τη συγκέντρωση πλούτου και υλικών αγαθών έναντι της μόρφωσης και της καλλιέργειας, προτάσσει τον ευδαιμονισμό έναντι της ευτυχίας που προκύπτει από μια ζωή που έχει νόημα. Και σήμερα χρειαζόμαστε τον ορθολογισμό του Αριστοτέλη, την αντικειμενικότητα του Θουκυδίδη, την αυστηρότητα του Δημοσθένη για να αναλύουμε τον κόσμο, να τον κατανοούμε και να έχουμε την τόλμη να διορθώσουμε τα σφάλματά του.
Και σήμερα χρειαζόμαστε το παράδειγμα των Τριών Μεγάλων Ιεραρχών που ως ηγέτες της Εκκλησίας βάζουν την αγάπη ως το κύριο κίνητρο της δράσης του ηγέτη, την αλήθεια ως τον υπέρτατο στόχο της αναζήτησης νοήματος για τον κόσμο και την αυταπάρνηση και την προσφορά ως κύριο άξονα της δημόσιας παρουσίας του ηγέτη, πολιτικού, πνευματικού και εκκλησιαστικού.
Το όραμα που έχει το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού για την παιδεία μας προς αυτές τις αξίες οδηγεί. Φέρνει πίσω ισχυρότερο τον κλασικό λόγο και τον ουμανισμό, την επικέντρωση στο άτομο, την αυτοπραγμάτωση μέσα από την καλλιέργεια της αυτογνωσίας και την αναζήτηση του νοήματος για τον κόσμο. Μέρος του οράματός μας είναι επίσης η κοινωνική αλληλεγγύη, η κοινωνική προσφορά και η δικαιοσύνη, όπως τη δίδαξαν με το έργο και το παράδειγμά τους οι Τρεις Ιεράρχες. Ειδικότερα η παιδεία μας κατευθύνεται προς τις πιο κάτω μεγάλες αξίες:
· Σεβασμός στην αξία του ανθρώπου ανεξάρτητα από την καταγωγή του, το χρώμα του, τη χώρα προελευσής του, τις πολιτικές του πεποιθήσεις, τις παραδόσεις και τις συνηθειές του, το είδος εργασίας του κ.λπ., συνεπώς σεβασμός στον κάθε πολιτισμό.
· Διατήρηση ενός σταθερού συστήματος αναφοράς που προκύπτει από τη δική μας παράδοση, τη δική μας ιστορία και το δικό μας πολιτισμό. Η ελληνική αγάπη για την ελευθερία και η περηφάνια που προκύπτει από τους αγώνες των Ελλήνων γι’ αυτήν είναι υπέρτατα αγαθά που η παιδεία μας πρέπει να καλλιεργεί. Αυτό το σύστημα βρίσκεται σε δημιουργικό διάλογο με όλους τους πολιτισμούς της Ευρώπης και του κόσμου, προφανώς και με όλους τους πολιτισμούς που βρίσκονται στην Κύπρο.
Πρέπει να γίνεται κατανοητό ότι οι πολιτισμοί που διατηρούνται στο πέρασμα της ιστορίας είναι εκείνοι που αντλούν μαθήματα και από τις επιτυχίες τους και από τα λάθη τους και είναι ανοικτοί να ενσωματώσουν τα θετικά στοιχεία των άλλων πολιτισμών.
· Κατανόηση του διεθνούς περιβάλλοντος στο οποίο θα ζήσουν οι νέοι μας και απόκτηση όλων των ικανοτήτων, των γνώσεων και των δεξιοτήτων που χρειάζονται για να ζήσουν σε αυτό, να δημιουργούν και να διακρίνονται. Πρέπει επομένως να γνωρίζουν την Ευρώπη τόσο ως πολιτικό πλαίσιο που παράγει πολιτική και διαμορφώνει την καθημερινότητα όσο και ως χώρο ποικιλίας μέσα στον οποίο ζούμε και κινούμαστε. Αν οι νέοι μας μπορούν να συζητούν με όλους εκείνους που ανέφερα παραπάνω, εύκολα θα μπορούν να κατανοήσουν το σημερινό ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον.
· Κατανόηση της κοινωνίας της γνώσης. Η σύγχρονη κοινωνία έχει κάποια βασικά χαρακτηριστικά που δεν είχαν οι κοινωνίες των προηγούμενων εποχών. Ειδικότερα, εξαρτάται από την επιστήμη για την κατανόηση του κόσμου και την ανάλυση των προβλημάτων σε βαθμό που δεν έχει προηγούμενο. Η επιστήμη είναι σήμερα η κύρια πηγή γνώσης για τον κόσμο αλλά, πολύ περισσότερο, η κύρια μέθοδος ελέγχου της αλήθειας. Μαζί με την αυξανόμενη επικράτηση της επιστήμης ήρθε η αυξανόμενη χρήση περίπλοκων τεχνολογιών σε καθημερινή βάση. Επιπλέον όλα αλλάζουν γρήγορα: γνώσεις, μέθοδοι, αντικείμενα και όργανα. Η ταχύτητα με την οποία μπορούμε να μάθουμε για τις αλλαγές είναι ανάλογη με την ταχύτητα με την οποία συμβαίνουν οι αλλαγές. Γι’ αυτό ο σημερινός αλφαβητισμός δεν είναι απλώς η ανάγνωση, η γραφή και η στοιχειώδης αριθμητική. Είναι η από πολύ νωρίς κατανόηση και σύνθεση εννοιών που αφορούν τη ζωή μας (π.χ. επιλογές ζωής όπως είναι οι σπουδές και το επάγγελμα, πολιτικές επιλογές και επιλογές που αφορούν τη διαβίωσή μας όπως διατροφή, υγεία, επικοινωνία κ.λπ).
· Αυτοπραγμάτωση έναντι των κοινωνικών αναγκών, δηλαδή επίτευξη κριτικής στάσης απέναντι σε όλους και σε όλα και ικανότητες αυτοαξιολόγησης και αυτορρύθμισης, ώστε το άτομο να παίρνει την κάθε στιγμή τις σωστές αποφάσεις για τη ζωή του, με βάση τις ικανότητες και τα ταλέντα του αλλά και με βάση τις κοινωνικές συνθήκες και ανάγκες.
Με άλλα λόγια πρέπει να ετοιμάζουμε πολίτες που είναι δημιουργικοί, κριτικοί, στοχαστικοί, ικανοί να σκέφτονται θεωρητικά και να μπορούν να μετατρέπουν τη θεωρία σε πράξη, να αναλύουν και να σχεδιάζουν μακροπρόθεσμα, να επινοούν έννοιες, θεωρίες και λύσεις. Να μπορούν να εργάζονται ομαδικά σαν ένας, χωρίς να χάνουν την αίσθηση της ξεχωριστής παρουσίας του καθενός. Επίσης να έχουν τη δυνατότητα να μετατρέπουν, καθώς θα περνούν τα χρόνια, τη γνώση τους σε σοφία που μπορεί να γεφυρώνει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον για το κοινωνικό καλό και θα επιτρέπει τη λύση των διαφορών με τρόπο εποικοδομητικό για όλους.
Το όραμα αυτό του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού για την παιδεία οδηγεί προς τις ίδιες αξίες που πρέσβευαν και διακήρυτταν με σθένος οι τρεις σεπτοί πατέρες της Εκκλησίας μας. Μέρος του οράματος είναι η κοινωνική αλληλεγγύη, η κοινωνική προσφορά και η δικαιοσύνη, όπως τη δίδαξαν με το έργο και το παράδειγμά τους οι Τρεις Ιεράρχες. Οι αρχές αυτές είναι για όλους σήμερα επίκαιρα μηνύματα τα οποία αποτελούν ασφαλή οδηγό για τους εκπαιδευτικούς και για όλους όσοι ασχολούνται με τα Γράμματα και την εκπαίδευση στον τόπο μας.
Η εκπλήρωση του οράματός μας περνά μέσα από την υλοποίηση της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, μια προσπάθεια που αποσκοπεί στον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
Στην προσπάθεια που καταβάλλουμε για την προώθηση αυτών των μεγάλων στόχων εκφράζουμε την προσδοκία ότι θα έχουμε τη βοήθεια και τη στήριξη όλων, γιατί πιστεύουμε πως η επιτυχία στηρίζεται στη συλλογική θέληση και αποφασιστικότητα.
Έτσι η παιδεία μας θα μορφώνει πολίτες που χαρακτηρίζονται από δημοκρατικότητα, αγωνιστικότητα, παρρησία και κοινωνική υπευθυνότητα και εμφορούνται από τις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Επίσης, θα μπορούν να διαμορφώνουν και να βιώνουν συνθήκες ισότητας ανάμεσα στα δύο φύλα και να διαχειρίζονται με γνώση και ευαισθησία τα φαινόμενα ετερότητας των σημερινών πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Να σέβονται και να προστατεύουν το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και να προωθούν την αειφόρο ανάπτυξη. Να θεμελιώνουν την προσωπική, ψυχική και σωματική ευεξία στην αυτογνωσία, στη φυσική άσκηση, στην έλλογη διατροφή και διαβίωση, στη συνειδητή μόρφωση του ελεύθερου χρόνου ως περιόδου δημιουργικής δραστηριότητας και ευχάριστης κοινωνικής συναναστροφής, στην ικανότητα διεκδίκησης κατάλληλων συνθηκών υγείας και στην αντιμετώπιση των πολυποίκιλων μηχανισμών επηρεασμού και χειραγώγησης.
Έχω ήδη μακρηγορήσει. Αυτό όμως είναι η ελάχιστη τιμή που ακόμη οφείλουμε στους Τρεις Μεγάλους Ιεράρχες για τη διδασκαλία, το έργο και το παράδειγμά τους. Η διδασκαλία και το παράδειγμά τους είναι ζωντανά και σήμερα στη μικρή ημικατεχόμενη πατρίδα μας, για να πορευτούμε με σοφία και σωφροσύνη στο σύγχρονο, περίπλοκο και απαιτητικό κόσμο. Χρειαζόμαστε την αγάπη και την αλληλεγγύη για να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή και δικαιοσύνη που χρειάζεται για να ανταποκρινόμαστε στις προσκλήσεις ως ένα σώμα. Και πάνω απ’ όλα έχουμε ανάγκη το παράδειγμα των φωτισμένων ηγετών ώστε η νεολαία μας να αποβάλει την οργή της και να θελήσει να πάρει από εμάς παιδεία, για να δώσει μέλλον στον εαυτό της και στην πατρίδα μας.
